III Raport Senackiej Komisji Historycznej UŚ (na podstawie kwerend prowadzonych przez Senacką Komisję Historyczną w zasobach Instytutu Pamięci Narodowej, Oddziału w Katowicach i innych dokumentów)

„Bezpieka” na Uniwersytecie Śląskim
Pracownicy Służby Bezpieczeństwa inwigilujący Uniwersytet Śląski nie byli ani ludźmi dobrej woli, ani intelektualistami o wysokim poziomie etycznym. Oddelegowani przez swoich mocodawców do pracy na uczelni zapewne pragnęli się gorliwie wywiązać ze swoich obowiązków, czasem nawet kosztem przeinaczania czy koloryzowania faktów. Bardzo często posługiwali się szantażem, łamiąc ludzkie morale i niszcząc człowieka; czyniąc z niego także de facto ofiarę reżimu.
Była ich na uczelni (według nazewnictwa SB „na obiekcie”) cała „armia”, w różnych szarżach i o różnych poziomach wykształcenia. Początkowo rekrutowali się z Wydziału III, kontrolującego środowiska „antysystemowe”, ale gdy z początkiem lat osiemdziesiątych zaczęła coraz śmielej działać opozycja polityczna, zaistniała potrzeba rozbudowy aparatu bezpieczeństwa, zwłaszcza wspomnianego Wydziału III. Wówczas Ministerstwo Spraw Wewnętrznych (MSW) powołało w miastach akademickich specjalne jednostki, mające za zadanie prowadzenie rozpoznania operacyjnego wśród naukowców i studentów – określono je jako Wydział III-1. W Katowicach taki wydział pojawił się w lipcu 1982 roku.
Zapewne nie było więc kwestią przypadku, że od stopnia zaangażowania osoby w opozycję zależał dobór „opiekuna”, a raczej „opiekunów”, którym do pomocy przydzielano czasem jeszcze kilka osób. Poniżej kilka przykładów.
Oto prof. Augusta Chełkowskiego (SOS/SOR „Działacz”) inwigilowało ponad 20 funkcjonariuszy SB, wśród nich tacy „znawcy” jak: por. E. Cilecki, R. Czechowicz, E. Gałązka, K. Goraj, J. Górski, Z. Kłaptocz, E. Królikowski, M. Ryszka, S. Samek, K. Sikora, J. Wąsiołek, Z. Witkowski, K. Wojtyniak. Podobny „tłum” funkcjonariuszy otaczał profesorów: Edwarda Kluka (SOS „Opozycjonista”) i Andrzeja Pawlikowskiego (SOR „Świętoszek”).
O internowaniu prof. Ireny Bajerowej postanowił pułkownik Władysław Leś, komendant wojewódzki MO do spraw SB. Prof. Markiem Zrałkiem interesował się sam generał Jerzy Gruba. Takich egzemplifikacji można byłoby przytoczyć więcej, wskazują one ilu SB-ków urządzało nagonkę na jednego człowieka, co chwilami wygląda na zbiorowy obłęd (nie bez przyczyny określono komunizm jako aberrację antropologiczną por. „Gazeta Uniwersytecka UŚ” nr 8/2009), ale zarazem ujawnia potworny lęk przed opozycją.
Funkcjonariusze owych służb mieli przeważnie zaledwie wykształcenie podstawowe lub zawodowe; czytamy w ich życiorysach w rubryce zawód: ślusarz-mechanik, fryzjer, technik-hutnik, górnik-elektryk; rzadziej średnie lub wyższe, a jeśli już, to przeważnie techniczne lub resortowe. Stopniowo wykształcenie uzupełniali, a oddelegowani do pracy w uczelni czasem sami podejmowali studia, może po to, by wyzbyć się kompleksów. Jeden z komendantów wojewódzkich MO w latach sześćdziesiątych był z zawodu pomocnikiem murarskim!
Można jednak zauważyć, że z biegiem czasu (w późnym komunizmie) do pracy w SB szło coraz więcej zwykłych absolwentów uczelni (np. prawa), być może ze względu na wyższe zarobki i inne apanaże. Pochodzili przeważnie z małych miejscowości, czasem ze wsi, praca w SB była dla nich niewątpliwie awansem społecznym i wyróżnieniem, a normalnym odruchem (zawodowym) była podejrzliwość wobec inteligenta, także studenta. Zatrudniono ich więc taką liczbę, że byli wszędzie: w dziekanatach, rektoracie, wśród studentów i pracowników technicznych – właściwie we wszystkich jednostkach organizacyjnych Uniwersytetu. Reprezentowali wszystkie szarże – spotykamy więc pułkownika, podpułkownika, kapitana, porucznika, majora, plutonowego, podporucznika, starszego kaprala, sierżanta, starszego szeregowego, kaprala, chorążego, młodszego podchorążego, starszego kaprala. Wielu z nich rekrutowało się z kierownictwa aparatu bezpieczeństwa. Przy charakterystyce ppłk. Władysława Fabiana, rozpracowującego prof. Edwarda Kluka, wybitnego fizyka, który po stanie wojennym opuścił Polskę na zawsze, czytamy: „Ppłk Fabian wraz z podległym mu kolektywem wykazuje się szczególnym zaangażowaniem w zwalczaniu grup antysocjalistycznych. W wyniku realizowanych działań operacyjnych odzyskano znaczne ilości literatury bezdebitowej, a tym samym zapobieżono dalszemu jej kolportowaniu”1.
O majorze Zdzisławie Ostrowiczu: „Z tajnymi współpracownikami pracuje właściwie, w wyniku czego uzyskał ciekawe informacje, które zostały wykorzystane”2. Major działał na Wydziale Prawa i Administracji, a jak wynika z wielu akt, umiejętność pozyskiwania TW była bardzo wysoko ceniona, a nawet w pewnym sensie decydowała o ocenie i awansie pracownika, bowiem świadczyła o pewnych zdolnościach psychologicznych, których efektem była skuteczność działań.
Badacz3 zagadnienia o kilku innych „wybitnych” funkcjonariuszach SB napisał w sposób następujący: „O dziesięć lat krótszy staż od swego przełożonego miał w SB chorąży Janusz Umiński, pracujący w aparacie bezpieczeństwa od 1972 r. W ramach Wydziału III i jego grup terenowych, zajmował się głównie inwigilacją pracowników i studentów wyższych uczelni: filii PŚl. w Dąbrowie Górniczej i wydziałów sosnowieckich UŚl. Osiągał zresztą na tym polu sukcesy. Według opinii służbowej z lutego 1977 r., w ciągu niespełna dwóch lat (poczynając od 1 czerwca 1975 r.) zwerbował 13 tajnych współpracowników (TW) i założył 7 spraw operacyjnych. Wysoko oceniano zdolności Umińskiego w dziedzinie zwalczania wpływów Kościoła katolickiego wśród młodzieży akademickiej4. W nowej jednostce powierzono mu pieczę nad częścią katowickich wydziałów UŚl. Skoncentrował się na Wydziale Matematyki, Fizyki i Chemii (WMFCh) i Wydziale Radia i Telewizji (WRTV), klubach studenckich oraz uczelnianej administracji”5.
Innym doświadczonym pracownikiem Wydziału III, przeniesionym 1 lipca 1982 r. do nowej jednostki, był por. Rafał Zemlak. Inwigilacją środowiska naukowego zajmował się znacznie krócej od Umińskiego. Służbę zaczął od MO, do SB trafił w 1972 r., i przez kilka lat zajmował się „ochroną gospodarki”. Od 1979 r. był już w Wydziale III KW MO w Katowicach. Co najmniej od 1981 r. pracował „na odcinku zabezpieczenia studentów i pracowników naukowo dydaktycznych Akademii Ekonomicznej”6.
Jednym z wytrawnych funkcjonariuszy nowo utworzonego wydziału był też Aleksander Banasiewicz, który pracę w SB rozpoczął w Wydziale III w 1974 r. Praktycznie od tego momentu zajmował się inwigilacją instytucji naukowych – początkowo Śląskiego Instytutu Naukowego (ŚIN), potem także Wydziału Nauk Społecznych (WNS) UŚ; kontrolował również Duszpasterstwo Akademickie (DA) i nauczycieli szkół ponadpodstawowych. Gdy przeszedł do Wydziału III-1, nadal zajmował się obserwacją środowisk nauczycielskich oraz DA; systematycznie uczestniczył też w pielgrzymkach i imprezach organizowanych przez Kościół – oczywiście w celach operacyjnych7.
O ważności pracy w Uniwersytecie może znakomicie świadczyć również fakt, że to on stał się tematem pracy dyplomowej funkcjonariusza katowickiego Wydziału III i Wydziału III-1 Stanisława Leskiego, złożonej w Wyższej Szkole Oficerskiej MSW im. Feliksa Dzierżyńskiego w Legionowie pt. Główne kierunki operacyjnej ochrony Uniwersytetu Śląskiego w latach 1980–1982 na podstawie materiałów Wydz. III-1 WUSW w Katowicach8.
Znajduje się dzisiaj ona w archiwum Komisji Historycznej i jest – mimo wielu nieścisłości – cennym materiałem, bo opiera się na źródłach, które już zostały zniszczone. Można w niej oglądać naszą uczelnię oczami SB i wtedy jawi się ona nie jako miejsce pracy naukowej i kształcenia studentów, ale jako poważne zagrożenie dla ustroju socjalistycznego i Polski Ludowej. Słownictwo militarne z elementami nowomowy podnosi powagę problemu: mamy więc „zagrożenie dla Uniwersytetu”, „pracę operacyjną”, „ochronę obiektu”, „stan bezpieczeństwa”, „dywersję”, „konspirację”, „działalność antypaństwową”, etc.
W czym więc upatrywano główne zagrożenia? Stanisław Leski określił je jako dywersja9 i sproblematyzował następująco10:
1. negatywne komentarze na temat sytuacji ekonomicznej i przewóz do kraju literatury antykomunistycznej;
2. propagowanie wrogich poglądów, działalność antypartyjna, naruszanie tajemnicy państwowej i duszpasterstwo akademickie;
3. krytyczne uwagi pracowników naukowych i studentów na temat rządu; zarówno w dyskusjach i rozmowach, jak i formie różnorakich petycji wysyłanych do rządu i partii; powstanie NSZZ Solidarność i Niezależnego Zrzeszenia Studentów.
Autor bardzo obszernie rozpisał się na temat szkodliwości działań Duszpasterstwa Akademickiego. Warto przytoczyć choćby jeden fragment, aby zobaczyć mentalność i sposób widzenia UŚ przez pracownika SB:
„- działalność duszpasterstwa akademickiego miała postać dywersji ideologicznej, stosowano zarówno legalne jak i nielegalne formy działania:
– prowadzona była przez kler głęboka penetracja środowiska studenckiego i kadry dydaktyczno-naukowej;
– inspirowano młodzież akademicką do podejmowania nielegalnej antypaństwowej działalności”11.
Jeszcze gorzej oceniano wpływ działaczy „Solidarności”, nawet po delegalizacji Związku; to ich obciążano winą za rozprowadzanie literatury bezdebitowej, kolportaż ulotek, broszur „i hasła nawołujące do czynnego oraz biernego oporu oraz uczczenia dat, symbolizujących wprowadzenie stanu wojennego i tragiczne wydarzenia na terenie Kopalni Węgla Kamiennego „Wujek”12.
Literatura bezdebitowa (antykomunistyczna), jak już wspomniano, budziła równą grozę, jak duszpasterstwo akademickie czy „Solidarność”, obawiano się, że może ona doprowadzić „do rozłożenia od wewnątrz ustroju socjalistycznego”(s.39)13. Odnalezienie w mieszkaniu D.J. wydanego w Paryżu tomiku wierszy Czesława Miłosza pt. Miasto bez imienia odnotowano jako sukces: „pozwoliło na uniknięcie dalszych zagrożeń”. Jeden tomik poetycki stanowił zagrożenie dla ustroju, jakie? Ujawniał fakt, że kultura polska powstawała także poza granicami PRL, burzył stereotypy wyobrażeniowe? Wszystko to było możliwe.
Założono nawet specjalną Sprawę Operacyjnego Rozpoznania „Kolporterzy”. Osoby podejrzane o zaangażowanie w drugi obieg podlegały specjalnej obserwacji. Do takich na przykład należał od początku Leonard Neuger z Wydziału Filologicznego. Prowadzący jego sprawę Zdzisław Kozłowski14 miał do pomocy czterech funkcjonariuszy: Zbigniewa Podsiadłę, Janusza Umińskiego15, A. Wołowskiego, R. Drosia. Dodatkowo wykorzystano w sprawie następujących współpracowników oraz kontakty operacyjne: TW ps. „Bagdad”, TW ps. „Iza”, TW ps. „Kowalski”, TW ps. „Konstanty”, TW ps. „Lucjan”, TW ps. „Max”, TW ps. „Rafał”, TW ps. „Roman”, TW ps. „Zbyszek” oraz KO „GM”, KO „KK”, KO „WA”, KO „WN”, KO „WW”.
Całą sprawę założono na podstawie donosów kontaktu operacyjnego „WN”. Rozpatrywano nawet możliwość tajnego przeszukania miejsca zamieszkania figuranta, by tylko udowodnić Neugerowi posiadanie literatury bezdebitowej, w wypadku większej liczby egzemplarzy – był to już „kolportaż”, grożący określonymi sankcjami karnymi. Wręcz zabawny wydaje się fakt, że w roku 1978, gdy odbywał się XX Zjazd Związku Literatów Polskich w Katowicach, „doniesiono”, że w tym czasie Neuger ma obronę rozprawy doktorskiej, więc nie będzie zagrażał swą obecnością obradom Zjazdu, o czym skwapliwie informował TW „Rafał”16.
Powodzenie wszystkich działań SB gwarantowała dobrze zorganizowana siatka tajnych współpracowników, Leski nieco sentencjonalnie stwierdził: „W bogatym zestawie różnorodnych i skomplikowanych środków pracy operacyjnej Służby Bezpieczeństwa tajny współpracownik zawsze był i pozostanie nadal podstawowym środkiem pracy operacyjnej”(s.60). Według autora pracy najwięcej TW, pochodzących z grona pracowników Uniwersytetu, kierowało się „obywatelską współodpowiedzialnością za bezpieczeństwo i porządek publiczny”, a studenci kierowali się głównie korzyściami materialnymi.
We wspomnianej powyżej rozprawie autor przeprowadził bardzo interesującą analizę wartości tajnych współpracowników. Pisał: „Z analizy teczek pracy TW wynika, że najlepsze efekty osiąga się z tymi tajnymi współpracownikami, którzy pozyskani zostali na podstawie korzyści osobistych, poczucia obywatelskiej współodpowiedzialności i materiału kompromitującego. Natomiast mierne wyniki osiąga się z tajnymi współpracownikami, którzy pozyskani zostali na dowodach przestępczej działalności. Jest to zjawisko niepokojące bowiem powinno być odwrotnie”(s.52).
To bardzo interesująca refleksja, z której wynika kolejny problem: jakie zostały popełnione błędy, jak najlepiej pozyskiwać tajnych współpracowników, jakie metody mogą być najskuteczniejsze i jak z nimi pracować.
Leski stwierdził, że najlepiej została zorganizowana sieć TW na Wydziałach: Filologicznym, Radia i Telewizji oraz Techniki. Nie jest to jednak do końca prawdziwe, bo najbardziej nasycony był Wydział Matematyki, Fizyki i Chemii, co można tłumaczyć na różne sposoby. Po pierwsze, umysły ścisłe szybko wychwytywały braki systemu, nadmiar słów nie mających pokrycia w czynach. Po drugie, bardzo wielu pracowników miało kontakt z nauką światową i widziało rażące zacofanie „demoludów”, jak i Związku Radzieckiego.
W końcu trzecim powodem mogło być najsłabsze upartyjnienie tego Wydziału, któremu towarzyszył nastrój pewnej dezaprobaty wobec kolegów „towarzyszy”.
W pracy Leskiego znalazła się jeszcze jedna ważna konstatacja, mianowicie, że równie ważne jak TW są tzw. kontakty operacyjne (KO) i kontakty służbowe (KS), które mają tę przewagę, że tych osób nie rejestruje się w żadnej ewidencji operacyjnej, nie prowadzi się dokumentacji, a spotkania odbywają się jawnie. Kto był groźniejszy? TW czy KO trudno dziś ocenić, natomiast można sądzić, że uzupełniali się znakomicie. Cenni byli także tzw. „konsultanci”, znawcy problemów związanych z funkcjonowaniem uczelni, Leski o nich napisał: „ludzie którzy odpowiadają określonym kryterium polityczno-operacyjnym a zarazem reprezentują odpowiednie kwalifikacje naukowe lub zawodowe i godzą się służyć tą wiedzą naszym organom”(s.65).
Trzeba przyznać, że SB umiało skonstruować tak precyzyjny system inwigilacji pracowników i studentów, że pozornie nie istniała wolna przestrzeń w świecie uniwersyteckim, do której by nie dotarli. Była jednak wolna myśl i młodzieńcze pragnienie wolności, wobec których, mimo wszystko owi funkcjonariusze czuli się bezradni.
Dwa przypadki wymagają specjalnego omówienia: Nauma Chmielnickiego i Jerzego Jarosa, obaj byli pracownikami Wydziału Nauk Społecznych. I jeden, i drugi byli zatrudnieni w Urzędzie Bezpieczeństwa, potem przeszli na Uniwersytet, zostali pracownikami i tu przeszli całą drogę awansu naukowego.
A więc Naum Chmielnicki (ur. 1914 r. w Kamionce – Rosja) od roku 1945 pełnił kierownicze stanowiska w Urzędzie Bezpieczeństwa, kolejno w Niemodlinie, Nysie, Bytomiu, Lublińcu, a w latach 1950-1954 był komendantem Szkoły Międzywojewódzkiej w Wojewódzkim Urzędzie Bezpieczeństwa Publicznego w Katowicach. Stamtąd został zwolniony za „niewłaściwy stosunek do organizacji partyjnej”17. Gdy odchodził miał stopień kapitana. Następnie do roku 1958 pracował na Politechnice Śląskiej; Ministerstwo Szkolnictwa Wyższego przyznało mu wówczas tytuł zastępcy profesora na tej uczelni. Jednocześnie prowadził „punkt badawczy socjologii religii”(?).
Gdy zatrudniano go na Politechnice Śląskiej nie miał nawet tytułu magistra, gdyż w 1940 roku ukończył tylko studia pierwszego stopnia na Wydziale Filozoficznym na Uniwersytecie Kijowskim. W latach 1940-1941 był kierownikiem Działu w Ossolineum we Lwowie, a w latach 1941-1945 – służył w Armii Czerwonej, w randze oficera. Potem spotykamy go już w październiku 1945 roku jako zastępcę kierownika Powiatowego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego w Niemodlinie. W latach 1956-1958 odbył wyższe studia eksternistyczne stopnia drugiego na Uniwersytecie Warszawskim i otrzymał stopień magistra filozofii na Wydziale Filologicznym, na podstawie pracy magisterskiej pt. Nastroje dzielnicowe w środowisku mieszkańców hoteli robotniczych na Śląsku. Już wkrótce, w roku 1959, odnajdujemy go jako wykładowcę filozofii w katowickiej Wyższej Szkole Pedagogicznej, w czasie, gdy rektorem był prof. Józef Pieter, w Katedrze Pedagogiki na Wydziale Filologiczno–Historycznym. Kto polecił go zatrudnić? Dzisiaj już na to pytanie nie odpowiemy.
Potem jego kariera przebiegała gładko. 31.10.1963 roku otrzymał tytuł doktora nauk humanistycznych na Wydziale Filozoficzno-Historycznym Uniwersytetu Łódzkiego, na podstawie rozprawy pt. Socjologiczne i psychologiczne postawy kształtowania się światopoglądów, a jego promotorem był prof. dr Karol Kotłowski. Pełnił kolejno funkcje: starszego wykładowcy i adiunkta. W lutym 1975 roku został przeniesiony do Zakładu Etyki Marksistowskiej Socjologii Ogólnej na Wydziale Nauk Społecznych Uniwersytetu Śląskiego, gdzie był zatrudniony do 30.09.1979 roku, czyli do momentu przejścia na emeryturę. W trakcie pracy otrzymywał znakomite odznaczenia i wartościowe nagrody. Nie ukrywał swej działalności „w bezpiece”, w jego aktach uniwersyteckich zostały wszystkie placówki UB wymienione.
Drugi przypadek jest nieco inny. Jerzy Jaros, uczeń Tadeusza Manteuffla w tajnym nauczaniu, potem znany i ceniony historyk górnictwa, po obronie doktoratu w 1948 roku w Uniwersytecie Jagiellońskim, 7 lipca tegoż roku podpisał zobowiązanie o współpracy z organami bezpieczeństwa o następującej treści: „Ja Jaros Jerzy współpracownik Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego zobowiązuję się wiernie służyć sprawie wolnej, niepodległej i demokratycznej Polski. Zdecydowanie zwalczać będę wszelkich wrogów demokracji. Tajemnicy służbowej dotrzymam i nigdy jej nie zdradzę. W razie rozgłoszenia wiadomych mi tajemnic służbowych będę surowo ukarany według prawa, o czym zostałem z góry uprzedzony”18.
Jerzy Jaros złożył w Wydziale Personalnym Wojewódzkiego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego w Katowicach podanie z prośbą o zatrudnienie go w charakterze nauczyciela. Od 01.09.1947 r. do 31.08.1948 r. pracował jako wykładowca i instruktor metodologiczny w Wojskowej Szkole PPR. Musiał więc być człowiekiem bardzo zaufanym, co znakomicie potwierdza wniosek personalny z 20.11.1948 r. [podpis nieczytelny], w którym zamieszczono charakterystykę J. Jarosa: „(…) Nadesłana kontrola nie wykazała materiałów kompromitujących na wyżej wymienionego [J. Jarosa] i jego rodzinę, […]
Z uwagi na to, że obywatel J. Jaros jest aktywnym członkiem partii i wiele wkłada pracy do życia partyjnego, uważam przyjąć wyżej wymienionego na stanowisko kontraktowego nauczyciela Gimnazjum i Liceum dla funkcjonariuszy Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego, Milicji Obywatelskiej, Wojsk Bezpieczeństwa Wewnętrznego”19.
Od 1973 roku spotykamy go jako docenta w Zakładzie Historii Nowożytnej i Najnowszej Instytutu Historii Wydziału Humanistycznego Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, a następnie profesora nadzwyczajnego na Uniwersytecie Śląskim w Katowicach. Kierował kolejno zakładami: Metod Badań Historycznych i Nauk Pomocniczych Historii w Instytucie Historii na Wydziale Nauk Społecznych Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, Archiwistyki, Metodologii i Nauk Pomocniczych Historii w Instytucie Historii. Był zastępcą dyrektora Instytutu Historii na Wydziale Nauk Społecznych. Od roku 1992 roku był profesorem zwyczajnym, powszechnie ceniono go, poważano i lubiano.
Rodzi się więc pytanie: czy obaj panowie Chmielnicki i Jaros byli cały czas „na służbie” i kto stał za ich zatrudnieniem w uczelni? Nie są to jednak przypadki identyczne, bo o ile w pierwszym praca w UB była czymś „naturalnym”, to w drugim trudno zrozumieć dlaczego osoba z taką biografią i takim wykształceniem związała się z „bezpieką”?
Odwrotną drogę przebył Grzegorz Jasiński20 – student Wydziału Biologii i Ochrony Środowiska. Od pierwszego roku działał jako TW, a gdy ukończył studia w czerwcu 1989 r. złożył podanie o pracę w Resorcie Spraw Wewnętrznych. Ustalono, że zostanie przyjęty do pracy w lipcu lub sierpniu 1989 r. Jednak już długo nie zdążył popracować.
Inny jest przypadek Marzanny Adamczyk z d. Kaczor, która jeszcze w czerwcu 1982 r. była zatrudniona na Uniwersytecie Śląskim w Zakładzie Dziennikarstwa na Wydziale Nauk Społecznych jako pracownik administracyjno-techniczny.
W notatce z dnia 07.04.1982 r. St. Ref. Techn. Oper. Wydz. „W” por. B. Niewiara na temat kandydatki do pracy w SB KWMO w Katowicach napisał: „Obecnie zatrudniona jest w Zakładzie Dziennikarstwa. Przez przełożonych oceniana jest pozytywnie. Odznacza się sumiennością i dokładnością w wykonywaniu nakładanych na nią obowiązków. Jest osobą spostrzegawczą, a zarazem dyskretną. (…) W wymienionym okresie, pełniąc funkcję kierownika dziekanatu WNS, zdecydowanie opierała się próbom radykalnych działaczy „Solidarności” na tym Wydziale, mających na celu wykorzystanie jej osoby do własnych zamiarów, polegających na rozgrywkach personalnych. Ponieważ M. Kaczor nie zgodziła się nigdy na wstąpienie do „Solidarności”, a także była negatywnie ustosunkowana do tego związku, przy braku poparcia ze strony władz administracyjnych uczelni została odsunięta z funkcji kierownika dziekanatu WNS, co zorganizowała „Solidarność” tego Wydziału. (…) Światopogląd zdecydowanie materialistyczny”(s. 30,32)”21.
Współpraca z SB tak się jej spodobała, że 1 lipca 1982 r. Marzanna Kaczor podjęła pracę w Wydziale „B” KW MO Katowice, zaś 16 maja 1983 r. przeniosła się do grupy III-1 SB MUSW, do pracy w SB rekomendował ją m.in. dr Józef Mądry, kierownik Zakładu Dziennikarstwa na WNS.
Nie trzeba wielkiej wyobraźni, by uzmysłowić sobie, jaką wiedzę na temat Wydziału posiadała kierowniczka dziekanatu, jak była pomocnym i cennym informatorem, a właściwie konfidentem. Owe „dyskretne” udostępnianie akt studentów związanych z opozycją, było niczym innym jak ułatwieniem pracy „bezpiece” w szybkim wychwytywaniu najbardziej buntowniczej młodzieży.
Można sądzić, że nie były to przypadki jednostkowe; dalsze kwerendy zapewne pozwolą ustalić stopień tej formy infiltracji.
W każdym razie taki „ruch” funkcjonariuszy „bezpieki” w szeregi pracowników naukowych Uniwersytetu i odwrotnie – studentów oraz osób zatrudnionych na uczelni do aparatu bezpieczeństwa nie został jeszcze w ogóle opisany, ani nawet chyba spostrzeżony, tak więc otwierając kolejne pole badawcze mamy nadzieję, że pozwoli ona ujrzeć sytuację naszej uczelni w jeszcze innej perspektywie.
Przypisy:
1 Kadra bezpieki 1945-1990. Obsada stanowisk kierowniczych aparatu bezpieczeństwa w województwach śląskich/katowickim, bielskim i częstochowskim. Red. W. Dubiański, A. Dziuba, A. Dziurok. Katowice 2009, s. 190. Zob. też: P. Piotrowski, Służba Bezpieczeństwa w latach 1975-1990 [w:] Aparat bezpieczeństwa w Polsce. Kadra kierownicza, t. III 1975-1990, red. P. Piotrowski, Warszawa 2008.
2 Ibidem s. 375.
3 Adam Dziuba, Mariusz Mrzyk: Wydział III-1 KW MO/WUSW Katowice i jego funkcjonariusze. W: Inwigilacja środowisk akademickich województwa śląskiego przez Służbę Bezpieczeństwa w latach siedemdziesiątych i osiemdziesiątych. Studia i szkice. Pod redakcją Adama Dziuby i Mirosława Sikory. Opracowanie w druku, wykorzystano za wiedzą autorów, s. 356-347, tam też znajdują się opisy „karier” innych pracowników SB związanych ze szkolnictwem wyższym. Przypisy od 4-8 przejęte zostały z powyższego opracowania.
4 AIPN Ka, WUSW Katowice, 0231/118, k. 42-44, Przebieg służby; ibidem, k. 58, Opinia służbowa dot. st. inspektora Wydz. III plut. J. Umińskiego, Katowice 15 II 1977 r., k. 58.
5 Ibidem, k. 68, Opinia służbowa za okres 19 XI 1981 r. – 30 IV 1982 r.
6 AIPN Ka, WUSW Katowice, 0275/69, k. 40-42, Przebieg służby; ibidem, k. 59, Charakterystyka służbowa, Bielsko-Biała 5 VI 1973 r.; ibidem, k.76, Wniosek personalny, Katowice 17 X 1979 r.; ibidem, k. 81, Wniosek personalny, Katowice 7 XII 1981 r., k. 81.
7 AIPN Ka, WUSW Katowice, 0231/240, k. 55, Opinia służbowa, Katowice 15 II 1977 r.; ibidem, k. 66, Opinia służbowa za okres 19 XI 1981 – 30 IV 1982 r., Katowice 30 IV 1982 r.
8 S. Leski: Główne kierunki operacyjnej ochrony Uniwersytetu Śląskiego w latach 1980-82 na podstawie materiałów Wydz. III-1 WUSW w Katowicach. Legionowo 1984. IPN Ka/306/7.
9 Ibidem, pod tym pojęciem S. Leski rozumiał „Dywersja ideologiczna jest formą wrogiej działalności służb specjalnych państw imperialistycznych przeciw krajom socjalistycznym”(s. 36).
10 Ibidem s. 22 i nast.
11 Ibidem s. 24.
12 Ibidem s. 26.
13 Jest to wyraźne podtrzymywanie bardzo ważnej tezy Stalina, iż w miarę postępów budownictwa socjalizmu walka klasowa się zaostrza, a tylko przybiera inne formy. Mianowicie imperialiści wysyłają tajnych agentów, którzy skrycie „wślizgują się” do organów władzy, administracji oraz partii, po to aby od wewnątrz rozsadzić ten znakomity ustrój.
14 St. Insp. Sek. III Wydz. III, Akta sprawy operacyjnej Leonarda Neugera, t. 1, s. 16.
15 St. Insp. Wydz. III, Akta sprawy operacyjnej Leonarda Neugera, t. 1, s. 29.
16 Zob. IPN Ka „Twórcy 78” sygn. 3815.
17 Kadra bezpieki, op. cit. s. 154.
18 KA IPN sygn. akt 8/J.
19 Ibidem.
20 Sygn. AIPN Ka 00171/715.
21 AIPN Ka, 0231/730, Akta osobowe Adamczyk Marzanny, notatka służbowa, oprac. Por. J. Nowakowski, Katowice 28 VI 1982 r., k. 32.
Informacje w dalszej części stanowią najlepszy komentarz do powyższych rozważań, wynika z nich jasno, że istniała pewna „hierarchia” w której, jak już wspomniano, najwyżej lokował się Wydział Matematyki, Fizyki i Chemii, następnie Wydział Nauk Społecznych, Wydział Filologiczny oraz Wydział Prawa i Administracji.

Funkcjonariusze SB na poszczególnych wydziałach UŚ

Wydział Biologii i Ochrony Środowiska

Funkcjonariusz prowadzący sprawę: Włodzimierz Hendlik, por., st. inspektor Sekcji III Wydziału III – 1 WUSW w Katowicach; tajny współpracownik: KO „JZ” nr rej. 55652; okres: 14.06.1982-10.01.1989; funkcjonariusze uczestniczący w sprawie: A. Zawarczyński, M. Ryszka,
M. Kozakiewicz, Z. Kłaptocz, E. Buleszek, E. Siennicka, R. Błeszyński; źródło: IPN Ka 045/144, IPN Ka, 0046/1883
Funkcjonariusz prowadzący sprawę: Zdzisław Kozłowski, kpt., st. inspektor Wydziału III KWMO w Katowicach; osoba inwigilowana: Zygmunt Hejnowicz SOS „Molekuła” nr rej. 34954; okres: 25.02.1977-22.03.1978; funkcjonariusze uczestniczący w sprawie: A Wroński,
Z. Ostrowicz, M. Smejda, W. Gren, A. Czapiga, S. Wójcik, W. Gawron, S. Kulka, L. Niemiec; źródło: IPN Ka 0229/34
Funkcjonariusz prowadzący sprawę: Mirosław Ryszka, ppor., inspektor/st. inspektor Sekcji III Wydziału III – 1 WUSW w Katowicach; tajny współpracownik: TW „Opuncja” nr rej. 54017 (student I roku); okres: 08.09.1983-30.05.1989; źródło: IPN Ka 00171/715 (mikrofilm)
Funkcjonariusze prowadzący sprawę: Jan Turlej, inspektor operacyjny w Referacie ds. SB KMMO w Gliwicach, inspektor Wydziału III KWMO w Katowicach, Edmund Walczak, inspektor w Kościanie; tajny współpracownik: TW „Michał” nr rej. 17152; okres: 12.10.1968-08.01.1972; źródło: IPN Ka 00144/3725
Funkcjonariusz prowadzący sprawę: Krzysztof Wojtyniak, inspektor operacyjny; osoba inwigilowana: Celina Jańczak SOR „Kuliszka” nr rej. 47112; okres: 01.08.1981-01.07.1988; funkcjonariusze uczestniczący w sprawie: K. Goraj. E. Bałazy. M. Ryszka, M. Węgrzyn, Z. Śliwka, Z. Kłaptocz, S. Samek, E. Gałązka; źródło: IPN Ka 36/19,lPN Ka 0169/716

Wydział Filologiczny

Funkcjonariusz prowadzący sprawę: Tomasz Babik, ppor.; tajny współpracownik: TW „Student” nr rej. 47713; okres: 07.01.1988; funkcjonariusze uczestniczący w sprawie: J. Będkowski, Z. Podsiadło; źródło: Karta rejestracyjna
Funkcjonariusz prowadzący sprawę: Tomasz Babik, inspektor Grupy III SB MUSW w Sosnowcu; tajny współpracownik: TW „Józef” nr rej. 65299; okres: 23.11.1987 (pozyskanie); źródło: Karta rejestracyjna
Funkcjonariusz prowadzący sprawę: Tomasz Babik, ppor., Wydział III-1 MUBP w Sosnowcu; osoba inwigilowana: Józef Olejniczak KE „Asystent” nr rej. 66882; okres: 19.05.1988-06.1988; funkcjonariusze uczestniczący w sprawie: Z. Podsiadło; źródło: IPN Ka 0169/725 (mikrofilm)
Funkcjonariusz prowadzący sprawę: Marek Barański, st. inspektor Sekcji II Wydziału II; osoba inwigilowana: Melanie Ellis KE „Amazonka” nr rej. 67533; okres: 18.11.1988 (rozpoczęto); źródło: IPN Ka 048/735, IPN Ka 2929
Funkcjonariusze prowadzący sprawę: Jerzy Benbenek, kpt., inspektor Grupy IV Wydziału KWMO, Tadeusz Cierpiał, por., st. oficer operacyjny Grupy III Wydziału IV KWMO w Katowicach; osoba inwigilowana: Zbigniew Jerzy Nowak KE; okres: 13.03.1973-22.11.1979; funkcjonariusze uczestniczący w sprawie: J. Górski, E. Cichopek, A. Chmielewski; źródło: IPN Ka 014/1437
Funkcjonariusz prowadzący sprawę: Janusz Będkowski, ppor., inspektor Wydziału III GO w Sosnowcu; osoba inwigilowana: Józef Zarek SOS „Granica” nr rej. 47612; okres: 26.11.1981-20.01.1982; funkcjonariusze uczestniczący w sprawie: A. Polak; źródło: IPN Ka 036/2286
Funkcjonariusz prowadzący sprawę: Adam Feliks, mjr, pracownik Grupy IV Wydziału III-1 WUSW w Katowicach; osoba inwigilowana: Ireneusz Opacki KE „Kleryk” nr rej. 49/24; okres: 01.04.1982-08.08.1988; funkcjonariusze uczestniczący w sprawie: E. Gałązka, A. Polak, St. Paczyński, Z. Podsiadło, J. Umiński, Z. Kozłowski; źródło: IPN Ka 00150/348
Funkcjonariusze prowadzący sprawę: Włodzimierz Hendlik, ppor./por., inspektor Sekcji III Wydziału III-1, Tomasz Babik, ppor.; tajny współpracownik: TW „Zbigniew” nr rej. 51738 (student); okres: 16.12.1982-04.01.1988; źródło informacji: IPN Ka 00170/980 (mikrofilm)
Funkcjonariusz prowadzący sprawę: Ryszard Jeleń, por., st. inspektor Wydziału IV KWMO w Lublinie; tajny współpracownik: TW „Irek” nr rej. 15385; okres: 30.08.1973-1979; funkcjonariusze uczestniczący w sprawie: Z. Posiadło, H. Szymik, A. Polak, A. Szłapa, A. Chmielewski; źródło: IPN Ka 00150/348 (mikrofilm)
Funkcjonariusze prowadzący sprawę: W. Łada (prowadzący sprawę od 1983 r.), ppor., p.o. kierownika Sekcji IV Wydziału II KWMO w Katowicach, Jerzy Maśnica, kpt., Wydział II KWMO w Katowicach; tajny współpracownik: TW „Pablo” nr rej. CZ1896, od 11.02.1987 jako TW „Wojtek”; okres: 22.06.1979-16.01.1990; funkcjonariusze uczestniczący w sprawie: M. Adamczyk, E. Górniak, H. Nowak; źródło: IPN Ka 0026/2542 t.1-3
Funkcjonariusz prowadzący sprawę: Zdzisław Kozłowski, kpt., st. inspektor Sekcji III Wydziału III KWMO w Katowicach; tajny współpracownik: TW „Lucjan” nr rej. 31232; okres: 22.03.1976-09.04.1979; źródło: IPN Ka 00144/4992
Funkcjonariusz prowadzący sprawę: Zdzisław Kozłowski, por./kpt., st. inspektor Sekcji III Wydziału III KWMO w Katowicach; tajny współpracownik: TW „Zbyszek” nr rej. 31497; okres: 05.12.1975-19.04.1979; źródło: IPN Ka 00233/3000 t.1-2
Funkcjonariusz prowadzący sprawę: Zdzisław Kozłowski, por./kpt., st. inspektor Sekcji III Wydziału III KWMO w Katowicach; tajny współpracownik: TW „Rafał” nr rej. 305233; okres: 31.07.1975-09.1978; funkcjonariusze uczestniczący w sprawie: J. Umiński; źródło: IPN Ka 0038/945 t.1-2
Funkcjonariusz prowadzący sprawę: Adam Kowalik, kpt.; tajny współpracownik: TW „Adam” nr rej. 53776; okres: 12.09.1985-1986; funkcjonariusze uczestniczący w sprawie: Z. Polczyk, Z. Ostrowicz; źródło: IPN Ka 00177/412, IPN Ka 00233/2772 t.1-2
Funkcjonariusz prowadzący sprawę: Zdzisław Machura, por., st. inspektor Wydziału II; osoba inwigilowana: Teresa Pyzik-Ladella KE „Tłumacz” nr rej. 52435; okres: 02.05.1983 (wypełnienie kwestionariusza ewidencyjnego); źródło: Karta rejestracyjna
Funkcjonariusze prowadzący sprawę: Andrzej Malczewski (prowadzenie sprawy: 1987-1989), inspektor Sekcji XIII Wydziału II WUSW w Katowicach, Marek Siwiec (prowadzenie sprawy w 1987 r.), mł. inspektor Sekcji XIII Wydziału II WUSW w Katowicach; osoba inwigilowana: Jerzy Tadeusz Illg SOR (później SOS) „Transport” nr rej. 64195; okres: 04.05.1987-27.02.1989; źródło: IPN Ka 0169/1056
Funkcjonariusz prowadzący sprawę: Jerzy Maśnica, kpt., Wydział II KWMO w Katowicach; tajny współpracownik: KO „Arskin” nr rej. 12981 (w latach 17.08.1979-15.11.1980 oraz 17.03.1983 – 15.11.1983), jako TW „Arski” (27.08.1968 – 30.09.1985); funkcjonariusze uczestniczący w sprawie: J. Baradziej, W. Płonka, J. Osuchowski; źródło: IPN Bu 01285/107, IPN Ka 00161/861
Funkcjonariusz prowadzący sprawę: Jerzy Maśnica, kpt., kierownik Sekcji I Wydziału II KWMO w Katowicach; osoba inwigilowana: Stephen Fallon KE „Stefan” nr rej. 31318; okres: 05.11.1975-24.07.1976; źródło: IPN Ka 036/118 t.1
Funkcjonariusz prowadzący sprawę: Zbigniew Podsiadło, por.; tajny współpracownik: TW „Ada”; okres: 11.07.1988 lub 11.08.1988-09.08.1988 (zniszczenie materiałów); funkcjonariusze uczestniczący w sprawie: T. Babik; źródło: IPN Ka 0169/725
Funkcjonariusz prowadzący sprawę: Zbigniew Podsiadło, por.; tajny współpracownik: TW „Jan” nr rej. 51942; okres: 09.03.1983; źródło: Karta rejestracyjna
Funkcjonariusz prowadzący sprawę: Zbigniew Podsiadło, por., kierownik Referatu III SB MUSW w Sosnowcu; tajny współpracownik: TW „Ala” nr rej. 55634; okres: 14.05.1984; źródło: Karta rejestracyjna
Funkcjonariusz prowadzący sprawę: Zbigniew Podsiadło, por., naczelnik Wydziału III KWMO w Katowicach; osoba inwigilowana: Irena Bajer KE „Elekt” nr rej. 46874; okres: 17.11.1982-01.09.1989; funkcjonariusze uczestniczący w sprawie: K. Goraj, Z. Witkowski, J. Wąsiołek, J. Będkowski, W. Leś, S. Paczyński, Z. Śliwka; źródło: IPN Ka 0169/1402 t.1-2
Funkcjonariusze prowadzący sprawę: Zbigniew Podsiadło, por., naczelnik Wydziału III KWMO w Katowicach, Zbigniew Witkowski, st. kpr., Pion III SB MUSW w Sosnowcu; osoby inwigilowane: Anna Bluszcz nr rej. 58583, Jacek Illg nr rej. 58584, Józef Zarek nr rej. 58585 SOS „List”; okres: 13.04.1985-30.03.1987; źródło: IPN Ka 0169/78 (mikrofilm)
Funkcjonariusze prowadzący sprawę: Zbigniew Podsiadło, por. st. inspektor Wydziału III, Zdzisław Kozłowski, kpt., st. inspektor Sekcji III Wydziału III Janusz Umiński, chor., st. inspektor Wydziału III, Romuald Droś (internowanie), mjr, kierownik Wydziału III KWMO Katowice, GO w Rybniku; osoba inwigilowana: Leonard Neuger SOS „Patron” nr rej. 30978 (09.09.1975-13.12.1979), internowanie (18.12.1981-26.06.1982), SOS „Powrót” (od 03.11.1982), KE nr rej. 47469 (09.12.1982-03.09.1983); funkcjonariusze uczestniczący w sprawie: E. Cichopek, S. Głąb, M. Gumułczyński, T. Majewski, A. Polak, A. Wroński, St. Zemełka, St. Zgryźniak, A. Wołkowski; źródło: IPN Ka 036/1358 t.1-3 IPN Ka 0229/113
Funkcjonariusze prowadzący sprawę: Zbigniew Podsiadło, por. st. inspektor Wydziału III GO w Sosnowcu, Zbigniew Witkowski (prowadzenie sprawy od 1984 r.), plut., mł. inspektor Referatu II SB MUSW w Sosnowcu; osoba inwigilowana: Jan Stanisław Grzenia KE „Muza” nr rej. 47640; okres: 03.12.1981-01.08.1985; funkcjonariusze uczestniczący w sprawie: Z. Kłaptocz, J. Wieniewski, S. Paczyński; źródło: IPN Ka 048/1685
Funkcjonariusz prowadzący sprawę: Zbigniew Podsiadło, ppor., inspektor Wydziału III GO Będzin; osoba inwigilowana: Zdzisław Marcinów SOS „Słuchacz” nr rej. 41979 (student III roku); okres: 06.06.1979-18.07.1980; funkcjonariusze uczestniczący w sprawie: K. Słomka; źródło: IPN Ka 036/1578
Funkcjonariusz prowadzący sprawę: Zbigniew Podsiadło, por., st. inspektor Sekcji III Wydziału III-1; tajny współpracownik: TW „Stefan” nr rej. 51114 (student); okres: 01.10.1982-19.11.1984; źródło: IPN Ka 00160/1825
Funkcjonariusz prowadzący sprawę: Zbigniew Podsiadło, por., st. inspektor Wydziału III GO w Sosnowcu; tajny współpracownik: TW „Władysław” nr rej. 45419 (w dokumentach figuruje też kryptonim „Jaś”) student; okres: 20.09.1980-22.05.1990; funkcjonariusze uczestniczący w sprawie: W. Długosz (pozostałe nazwiska są nieczytelne); źródło: IPN Ka 0025/3499 t. 1-2
Funkcjonariusze prowadzący sprawę: Andrzej Polak, kpt., zastępca naczelnika Wydziału III, Janusz Umiński, plut., inspektor Wydziału III; tajny współpracownik: TW „Konstanty” nr rej. 31194 (student); okres: 27.10.1975-06.1976 (współpraca prawdopodobnie trwała do 12.11.1987); źródło: IPN Ka 00144/5071 t.1-2 (mikrofilm)
Funkcjonariusz prowadzący sprawę: Janusz Sitko, mł. chor., st. inspektor Sekcji V SB w MUSW; osoba inwigilowana: Bożena Cząstka SOR „Grupa” nr rej. 51934; okres: 05.06.1984-29.08.1986; funkcjonariusze uczestniczący w sprawie: prokurator K. Kołaczek, Z. Oleśków, A. Sznicer, J. Marszałek, A. Krawczyk A. Mądrzejewski, A. Fortuna, A. Mazur, M. Fausek, P. Krawczyk; źródło: IPN Ka 048/218, IPN Ka 029/781 t. 1-2, IPN Ka 459/1-4
Funkcjonariusz prowadzący sprawę: Teodor Sołtysiak, por., inspektor Grupy III Wydziału IV; osoba inwigilowana: Jadwiga Kucia KE; okres: 18.10.1968 – 5.03.1970; funkcjonariusze uczestniczący w sprawie: Z. Podsiadło Z. Nikiel, T. Cierpiał, L. Pikuła, R. Potocki, D. Girek, E. Wojdas, Z. Jasik, J. Witman; źródło: IPN Ka 014/374
Funkcjonariusz prowadzący sprawę: Janusz Umiński, mł. chor., kierownik Sekcji III-A Wydziału III-1; tajny współpracownik: TW „Nowacki” nr rej. 36386; okres: 22.09.1977 (pozyskanie); źródło: Karta rejestracyjna

Wydział Informatyki i Nauki o Materiałach
Funkcjonariusz prowadzący sprawę: Z. Gołojuch, sierż., SB MUSW w Sosnowcu; osoba inwigilowana: Tomasz Goryczka; okres: 27.02.1988-27.02.1990; źródło: Karta odtworzeniowa
Funkcjonariusz prowadzący sprawę: Henryk Kołodziejski, kpt.; tajny współpracownik: TW „Sokrates” nr rej. 33100; okres: 08.12.1971-30.01.1984; funkcjonariusze uczestniczący w sprawie: W. Fablewski, T. Retka, W. Moszyński, L. Gruszewski, W. Fabian, L. Łysik; źródło: IPN Ka 005/499 t. 1-3, IPN Ka 0014/4859
Funkcjonariusz prowadzący sprawę: Sławomir Szlęzak, por., inspektor Grupy III Wydziału II; osoba inwigilowana: Andrzej Stolarzewicz SOS „Łącznik II” nr rej. 18841, od 13.09.1971 KE; okres: 12.09.1970-13.09.1971, dalej jako KE; funkcjonariusze uczestniczący w sprawie: A. Feliks, S. Wałaszkiewicz, W. Leś, W. Gawron, R. Kusek, M. Łukasiński, Z. Cesarz, J. Grześkowiak, W. Popiołek, E. Sikora, Z. Polczy, J. Boboń; źródło: IPN Ka 014/827
Funkcjonariusz prowadzący sprawę: Janusz Umiński, chor., st. inspektor Sekcji III Wydziału III; osoba inwigilowana: Zygmunt Wokulski (internowany); okres: 18.05.1982-25.05.1982; funkcjonariusze uczestniczący w sprawie: St. Kostyra, Krawczyk, J. Wieniawski, H. Kozioł, K. Goraj; źródło: IPN Ka 043/16

Wydział Matematyki, Fizyki i Chemii

Funkcjonariusze prowadzący sprawę: Aleksander Banasiewicz, kpt., st. inspektor Sekcji III Wydziału III, Zdzisław Kozłowski (prowadzący sprawę od 13.10.1981), kpt., kierownik Sekcji III KWMO w Katowicach,
T. Skwarczyński (prowadzący sprawę od 18.09.1982), ppor./kpt., kierownik Sekcji I Wydziału III/ Sekcja III-V; tajny współpracownik: TW „Beta” nr rej. 44289; okres: 17.05.1980-10.09.1987; funkcjonariusze uczestniczący w sprawie: E. Gałązka, R. Karczewski; źródło: IPN Ka 00170/829 (mikrofilm)
Funkcjonariusz prowadzący sprawę: Jerzy Benbenek, kpt., Wydział II SB; tajny współpracownik: TW „Romanowski” nr rej. 15629; okres: 27.09.1969-28.12.1978; funkcjonariusze uczestniczący w sprawie: E. Cichopek, J. Turlej, Z. Kozłowski, E. Cilecki; źródło: IPN Ka 00160/965
Funkcjonariusz prowadzący sprawę: Jerzy Benbenek, kpt., inspektor Grupy IV Wydziału III KWMO w Katowicach; tajny współpracownik: TW „Janek” nr rej. 15298; okres: 08.05.1968-22.01.1969; źródło: IPN Ka 00144/4301
Funkcjonariusz prowadzący sprawę: Edward Cichopek, kpt., st. inspektor Wydziału III; osoba inwigilowana: Edward Kluk SOS „Opozycjonista” nr rej. 18799; okres: 09.09.1970-12.01.1978; funkcjonariusze uczestniczący w sprawie: E. Cilecki, Z. Kozłowski, J. Górski, A. Feliks, W. Fabian, H. Sikora, T. Roman, Z. Ostrowicz; źródło: IPN Ka 036/683 t.1
Funkcjonariusz prowadzący sprawę: Eugeniusz Cilecki, por., inspektor Grupy IV Wydziału KWMO w Katowicach; osoba inwigilowana: August Chełkowski (10.05.1973 – 22.22.1974) KE nr 24529, akta internowanego (17.06.-19.12.1981), KE/SOS/SOR „Działacz” nr rej. 47036 (01.02.1982 – 09.09.1988); okres: 10.05.1973-09.09.1988; funkcjonariusze uczestniczący w sprawie: K. Goraj, J. Górski, E. Kapaśkiewicz, Z. Kłaptocz, M. Ryszka, H. Sikora, K. Sikora, M. Stefański, J. Umiński, J. Wąsiołek, K. Wojtyniak, E. Królikowski, Z. Witkowski, S. Samek, R. Czechowicz; źródło: IPN Ka 0169/902
Funkcjonariusz prowadzący sprawę: Aleksander Chmielewski, ppor., inspektor Grupy IV Wydziału III KWMO w Katowicach; osoby inwigilowane: Konarski Bolesław (student I roku), Kulpa Władysław (student V roku), Procek Franciszek (student), Cabaj Roman (student); okres: 28.06.1968-02.12.1971; źródło: IPN Ka 014/667
Funkcjonariusz prowadzący sprawę: Ryszard Czechowicz, kpt., kierownik Sekcji III Wydziału III – 1; tajny współpracownik: TW „Stefan” nr rej. 51635; okres: 21.02.1983-30.01.1990; funkcjonariusze uczestniczący w sprawie: J. Umiński, P. Gorgał; źródło: Karta rejestracyjna Ka 51635
Funkcjonariusz prowadzący sprawę: Kazimierz Goraj, mjr, naczelnik Wydziału III WUSW w Katowicach; osoba inwigilowana: Barbara Kowalczyk; okres: 20.05.1982-09.07.1982; funkcjonariusze uczestniczący w sprawie: M. Ryszka, B. Piacko, S. Kostyra, A. Polak, H. Kozieł; źródło: akta internowanej IPN Ka 043/1290
Funkcjonariusze prowadzący sprawę: Kazimierz Goraj, mjr, naczelnik Wydziału III WUSW w Katowicach, Jerzy Gruba, płk, komendant wojewódzki MO w Katowicach, Włodzimierz Hendlik, ppor./por., inspektor Sekcji III Wydziału III WUSW w Katowicach; osoba inwigilowana: Marek Zrałek SOS „Emigrant” nr rej. 52286; okres: 08.01.1982-25.06.1982; 03.11.1983- 03.03.1986; funkcjonariusze uczestniczący w sprawie: J. Umiński, Z. Kłaptocz, S. Samek, R. Czechowicz, W. Fabian, J. Wąsiołek, W. Fotek., G. Wydmańska; źródło: IPN Ka 043/964 t. 1- 2
Funkcjonariusz prowadzący sprawę: Włodzimierz Hendlik, ppor., inspektor Sekcji III Wydziału III-1 WUSW w Katowicach; osoba inwigilowana: Alicja Ratuszna SOS „Panna” nr rej. 56288; okres: 14.06.1984-15.06.1985; funkcjonariusze uczestniczący w sprawie: H. Sikora, J. Rybkowski, J. Umiński, E. Gałązka, Z. Kłaptocz, W. Potek, K. Goraj, Wł. Fabian, J. Wąsiołek, Z. Witkowski; źródło: IPN Ka 048/1996
Funkcjonariusz prowadzący sprawę: Włodzimierz Hendlik, ppor., inspektor Sekcji III Wydziału III-1 WUSW w Katowicach; osoba inwigilowana: Andrzej Pawlikowski, SOR „Świętoszek” nr rej. 50330; okres: 1982-10.02.1986; funkcjonariusze uczestniczący w sprawie: Z. Kłaptocz, J. Umiński, E. Gałązka, T. Starzykowski, R. Czechowicz, E. Kasperski, S. Samek, W. Komorowski, W. Fabian, H. Sikora, Z. Ostrowicz, K. Goraj, J. Walocha, J. Wąsiołek, J. Stachurka, Z. Witkowski, W. Andrzejewska, A. Kuklińska; źródło: IPN Ka 043/103 t. 1-2, IPN Ka 43/276
Funkcjonariusze prowadzący sprawę: Włodzimierz Hendlik (od 23.07.1984), ppor./por., inspektor Sekcji III Wydziału III WUSW w Katowicach, Janusz Umiński (do 10.11.1982), chor., inspektor Wydziału III, Zbigniew Witkowski (14.03.1983-27.04.1984), st. kpr./plut., mł. inspektor Sekcji III Wydziału III – 1 WUSW w Katowicach; osoba inwigilowana: Jan Jelonek, SOS „Fizyk”, KE od 09.11.1982, nr rej. 46965; okres: 16.07.1981-23.02.1987; źródło: IPN Ka 0169/5 (mikrofilm)
Funkcjonariusz prowadzący sprawę: Włodzimierz Hendlik, kpt./ppor./por., inspektor Sekcji III Wydziału III-1 WUSW w Katowicach; tajny współpracownik: TW „Marian”, nr rej. 55978; okres: 23.05.1984-29.12.1989; funkcjonariusze uczestniczący w sprawie: E. Gałązka, J. Umiński, J. Słowikowski, A. Demkowski, R. Łysik, Z. Kłaptocz; źródło: IPN Ka 00233/2805 t. 1-2, IPN Ka 0040/ 1229, IPN Ka 00171/1529 (mikrofilm)
Funkcjonariusz prowadzący sprawę: Ryszard Kijewski, st. inspektor WUSW w Katowicach; tajny współpracownik: TW „Marian”, nr rej. 58412; okres: 18.03.1985-1989; funkcjonariusze uczestniczący w sprawie: J. Miękoś? (nazwisko nieczytelne), R. Łudzień, M. Zygarlicki, K. Gut; źródło: IPN Ka 00210/1 t. 5
Funkcjonariusz prowadzący sprawę: Zdzisław Kozłowski, kpt., st. inspektor Sekcji III Wydziału III KWMO w Katowicach; tajny współpracownik: TW „Jan” nr rej. 24904; okres: 20.05.1977-05.01.1979; funkcjonariusze uczestniczący w sprawie: A. Wroński, W. Szewczyk; źródło: IPN Ka 00150/350 (mikrofilm)
Funkcjonariusz prowadzący sprawę: Zdzisław Kozłowski (od 06.09.1977), st. inspektor Sekcji III Wydziału III KWMO w Katowicach; tajny współpracownik: TW „Teresa” nr rej. 36326; okres: 29.08.1977-08.05.1979 i 15.09.1977- 08.05.1979; funkcjonariusze uczestniczący w sprawie: A. Banasiewicz, P. Heczko, M. Tarczewski, W. Gawron, M. Wilczyński, A. Polak, W. Gawron, J. Benbenek, Z. Ostrowicz, J. Górski, A. Wroński; źródło: IPN Ka 0038/1087 t. 1-2, IPN Ka 00150/382
Funkcjonariusz prowadzący sprawę: Jerzy Kwapisz, kpt., kierownik Inspektoratu KWMO w Katowicach; tajny współpracownik: TW „Logik” nr rej. 60658; okres: 28.04.1986-26.01.1990; źródło: IPN Ka 00144/2251(zapisy ewidencyjne)
Funkcjonariusz prowadzący sprawę: J. Sztuka, ppłk, naczelnik Wydziału II; osoba inwigilowana: Teresa Kowalska (wycinki, korespondencja z amerykańskiej gazety); okres: 1963?; funkcjonariusze uczestniczący w sprawie: J. Baszkiewicz; źródło: IPN Ka 04/2550
Funkcjonariusz prowadzący sprawę: Janusz Umiński, chor., kierownik Sekcji III – A Wydziału III – 1; tajny współpracownik: TW „Kowalski” nr rej. 42484; okres: 17.06.1980-09.11.1989; funkcjonariusze uczestniczący w sprawie: A. Polak, Z. Kozłowski, E. Gałązka, Z. Wojtan; źródło: IPN Ka 0062/78
Funkcjonariusz prowadzący sprawę: Jan Wąsiołek, por./kpt., inspektor Sekcji III Wydziału III – 1 WUSW w Katowicach; osoby inwigilowane: Marek Szopa, Rafał Dytry, Wojciech Dzik, SOR „Zespół” nr rej. 56177; okres: 05.06.1984-02.12.1986; funkcjonariusze uczestniczący w sprawie: S. Samek, E. Gałązka, W. Fotek, L. Janus, E. Kasperski, Z. Kłaptocz, W. Wilski, S. Paczyński, M. Fabisiak, Z. Magdziarz, E. Perek, L. Gaj, J. Umiński, T. Żelazny, W. Hendlik, A. Kuklińska, A. Durnaś, K. Borowski, Walocha, J. Jasiński, St. Miduch, R. Korpus, A. Polak, Z. Daniec, A. Jańczak, J. Walocha, H. Marchwicki, A. Gliński, K. Wróblewski, A. Dobrzelewski, L. Patelska, E. Kwaśniak, H. Zdrodowska, M. Siegień; źródło: IPN Ka 048/370 t. 1-2
Funkcjonariusz prowadzący sprawę: Jan Wąsiołek, por./kpt., inspektor Sekcji III Wydziału III – 1 WUSW w Katowicach; osoba inwigilowana: Jerzy Warczewski SOS, nr rej. 54968; okres: 1983-24.05.1988; funkcjonariusze uczestniczący w sprawie: E. Gałązka, Z. Kłaptocz, A. Durnaś, F. Bąk; źródło: IPN Ka 0046/1646
Funkcjonariusz prowadzący sprawę: Jan Wąsiołek, por., st. inspektor Sekcji III Wydziału III – 1 WUSW w Katowicach; tajny współpracownik: KO „MP” nr rej. 54513; okres: 15.10.1983-12.04.1989; funkcjonariusze uczestniczący w sprawie: E. Gałązka, Z. Kłaptocz, W. Sikorski, J. Umiński; źródło: IPN Ka 0046/2011
Funkcjonariusz prowadzący sprawę: Zbigniew Witkowski, st. kpr., mł. inspektor Sekcji III Wydziału III – 1 WUSW w Katowicach; osoba inwigilowana: Roman Ger, SOS „Pisarz”, nr rej. 50321; okres: 06.03.1983-20.10.1983; funkcjonariusze uczestniczący w sprawie: J.Umiński, R. Czechowicz, Z. Kłaptocz, S. Józefiuk, T. Piotrowski, Z. Mistrzak; źródło: IPN Ka 043/1433
Funkcjonariusze prowadzący sprawę: Zbigniew Witkowski, st. kpr./plut., mł. inspektor Sekcji III Wydziału III – 1 WUSW w Katowicach, Włodzimierz Hendlik (od 07.1984), ppor./por., inspektor sekcji III Wydziału III-1 WUSW w Katowicach; osoba inwigilowana: Adam Kasprzyk, SOS „Przyjaciel”, KE od 02.04.1984 nr rej. 48873; okres: 03.03.1983-29.06.1987; funkcjonariusze uczestniczący w sprawie: Z. Ostrowicz, B. Piacko, S. Kostyra, J. Wieniewski; źródło: IPN Ka 0169/204, IPN Ka 43/310, IPN Ka 42/309
Funkcjonariusze prowadzący sprawę: Zbigniew Witkowski, st. kpr./plut., inspektor Sekcji III Wydziału III – 1 WUSW w Katowicach; Wąsiołek Jan (od 22.01.1985), por., inspektor Sekcji III Wydziału III – 1 WUSW w Katowicach; tajny współpracownik: TW „Janka” nr rej. 53846; okres: 21.10.1983- 25.11.1987; funkcjonariusze uczestniczący w sprawie: J. Umiński, Z. Kłaptocz, E. Gałązka; źródło: IPN Ka 00170/932

Wydział Nauk o Ziemi

Funkcjonariusze prowadzący sprawę: Roman Czechowicz, kierownik Grupy Operacyjnej Wydziału IV, Ryszard Sołtysik, inspektor Wydziału II, Zbigniew Podsiadło, inspektor Wydziału II; tajny współpracownik: TW „Leszek” nr rej. 35767; okres: 13.06.1977-18.02.1980; źródło: IPN Ka 0038/1465 t. 1-2
Funkcjonariusz prowadzący sprawę: Waldemar Skowronek, por.; osoba inwigilowana: Leszek Kolondra; okres: 09.05.1984-02.06.1986; źródło: IPN Ka 0046/687
Funkcjonariusz prowadzący sprawę: Ryszard Sołtysik, st. sierż. szt., inspektor Wydziału III GO w Będzinie; tajny współpracownik: TW „Krzysztof” nr rej. 35308; okres: 16.04.1977-15.05.1982; funkcjonariusze uczestniczący w sprawie: R. Czechowicz; źródło: IPN Ka 0046/972 t. 1-2
Funkcjonariusz prowadzący sprawę: Ryszard Sołtysik, ppor.; tajny współpracownik: TW „Roman”, od 1980 jako KO; okres: 02.01.1978-28.02.1981; funkcjonariusze uczestniczący w sprawie: Zbigniew Podsiadło; źródło: IPN Ka 0040/238 t. 1-2
Funkcjonariusze prowadzący sprawę: Ryszard Świerczyna, kpr., Janusz Ignaczyk, plut.; osoba inwigilowana: Andrzej Kamiński KE „Naukowiec” nr rej. 27020; okres: 09.03.1974-12.05.1975; źródło: IPN Ka 028/189
Funkcjonariusz prowadzący sprawę: Edward Zegarowicz, mł. chor./chor., st. inspektor Wydziału II Sekcji III; tajny współpracownik: TW „Jacek” nr rej. 56892; okres: 31.08.1984-30.01.1990; funkcjonariusze uczestniczący w sprawie: T. Bojdowła, A. Czajęcki; źródło: IPN Ka 0062/154 t. 1-3, IPN Ka 00177/623
Funkcjonariusz prowadzący sprawę: Jerzy Zemełka, kpt.; osoba inwigilowana: Dominik Jura; okres: 30.07.1986-1988; funkcjonariusze uczestniczący w sprawie: E. Jakubas; źródło: IPN Ka 00250/247

Wydział Nauk Społecznych

Funkcjonariusze prowadzący sprawę: Jerzy Adamiuk (prowadził sprawę w latach 1970-1971), kpt., inspektor Wydziału V Departamentu MSW, Cz. Gąska, por., oficer operacyjny Wydziału III Departamentu I MSW, Edmund Wziątek, ppłk, st. inspektor Samodzielnej Grupy Operacyjnej KWMO we Wrocławiu/zastępca komendanta wojewódzkiego MO ds. SB we Wrocławiu, H. Piętek, mjr/płk, st. inspektor Samodzielnej Grupy Specjalnej KWMO we Wrocławiu, E. Michaluk (prowadził sprawę w roku 1969), por., inspektor Wydziału V Departamentu I MSW; Zbigniew Sobczak (prowadził sprawę w latach 19655-1967), mjr/płk, st. oficer operacyjny Wydziału V Departamentu I MSW/ inspektor Wydziału V Departamentu I MSW, W. Szarszewski (prowadził sprawę w roku 1968), ppłk, MSW; tajny współpracownik: TW „Asystent” nr rej. 6911 (MSW) w l.1958-1971, jako TW „Wiktor” nr rej. 24614 w l. 1973-1975; funkcjonariusze uczestniczący w sprawie: E. Cichopek, H. Żmijewski, Cz. Jackowski, W. Sienkiewicz, H. Sikora, T. Szadkowski, R. Matejewski, Wendrowski, R. Wójcik; źródło: IPN Ka 0024/28 t. 1-5
Funkcjonariusz prowadzący sprawę: Marek Barański, por./kpt., st. inspektor Sekcji II Wydziału II WUSW w Katowicach; tajny współpracownik: TW „Szpornas” nr rej. 62164; okres: 28.08.1968-24.01.1990; źródło: IPN Ka 0055/524 t. 1-3, IPN Ka 00177/735
Funkcjonariusze prowadzący sprawę: Marek Barański, por./kpt., st. inspektor Sekcji II Wydziału II WUSW w Katowicach, Władysław Gawron, ppor.; tajny współpracownik: TW „Polański” nr rej. 53745; okres: 26.08.1983- 20.06.1990; źródło: IPN Ka 0062/149
Funkcjonariusz prowadzący sprawę: Aleksander Chmielewski, inspektor/st. inspektor/kierownik Grupy IV Wydziału III; tajny współpracownik: TW „Piotr” nr rej. 23189; okres: 20.11.1972-27.05.1976; funkcjonariusze uczestniczący w sprawie: A. Wroński; źródło: IPN Ka 0024/628 t. 1-2, IPN Ka 00144/5015
Funkcjonariusz prowadzący sprawę: Edward Cichopek, kpt., kierownik Sekcji II Wydziału III KWMO w Katowicach; osoba inwigilowana: Krzysztof Szymanek SOS „Olcha” nr rej. 45996; okres: 17.12.1980-06.03.1981; źródło: IPN Ka 036/1796, IPN Ka 0229/427
Funkcjonariusz prowadzący sprawę: Eugeniusz Gałązka, kpt., naczelnik Wydziału WWW-1 (OKPP); tajny współpracownik: TW „Ksawery” nr rej. 65444; okres: 12.12.1987-30.01.1990; źródło: Karta rejestracyjna
Funkcjonariusze prowadzący sprawę: Władysław Hendlik, por., st. inspektor Wydziału III – 1, Janusz Ostrowski, Mirosław Ryszka, por., st. inspektor Sekcji III Wydziału III – 1 WUSW w Katowicach, Kazimierz Szymański, st. szer.; osoba inwigilowana: Bogdan Dembiński, SOS „Chadek” nr rej. 62909; okres: 18.11.1986-08.01.1988; funkcjonariusze uczestniczący w sprawie: M. Fabisiak, E. Gałązka; źródło: IPN Ka 0169/467
Funkcjonariusze prowadzący sprawę: Władysław Hendlik, por., st. inspektor Sekcji III Wydziału III – 1 WUSW w Katowicach; Zdzisław Kozłowski, por., st. inspektor Sekcji III Wydziału III KWMO w Katowicach; tajny współpracownik: TW „Jeremi” nr rej. 31624; funkcjonariusze uczestniczący w sprawie: E. Cichopek, J. Nowakowski; źródło: IPN Ka 00171/553
Funkcjonariusze prowadzący sprawę: Roman Janiszewski, ppor./por., inspektor/st. inspektor Wydziału III SB RUSW w Gliwicach, Janusz Ostrowski, st. kpr./plut., inspektor Wydziału III SB RUSW w Gliwicach, Kazimierz Szymański, st. szer.; osoba inwigilowana: Joanna Januszewska-Jurkiewicz, SOR „Historyk” nr rej. 51869; okres: 29.01.1986-08.01.1988; funkcjonariusze uczestniczący w sprawie: K. Goraj; źródło: IPN Ka 048/827
Funkcjonariusz prowadzący sprawę: Zdzisław Kozłowski, por., st. inspektor Referatu ds. SB KMMO w Sosnowcu/ st. inspektor Sekcji III Wydziału III KWMO w Katowicach; osoba inwigilowana: Antoni Barciak KE nr rej. 28629; okres: 26.10.1974-17.04.1976; funkcjonariusze uczestniczący w sprawie: E. Cichopek; źródło: IPN Ka 028/796, IPN Ka 0229/34
Funkcjonariusze prowadzący sprawę: Zdzisław Kozłowski, por., st. inspektor Sekcji III Wydziału III, Zdzisław Ostrowicz, por./kpt., kierownik Sekcji III Wydziału III; tajny współpracownik: TW „Radosław” nr rej. 30474 (student); okres: 09.07.1975-24.09.1977; źródło: IPN Ka 00150/73, IPN Ka 0038/303 t. 1-2.
Funkcjonariusz prowadzący sprawę: Zdzisław Kuczera, por., inspektor Wydziału III KWMO w Katowicach/inspektor Grupy Operacyjnej SB w Gliwicach; osoba inwigilowana: Krzysztof Pawłowski SOS „Ambasada” nr rej. 31773; okres: 15.01.1976-06.1977; źródło: IPN Ka 036/592
Funkcjonariusz prowadzący sprawę: Zbigniew Leszek, por., Inspektorat I SB WUSW w Katowicach; tajny współpracownik: TW „Stanisławski” nr rej. 56007; okres: 06.05.1982-27.01.1990 (zniszczenie materiałów); funkcjonariusze uczestniczący w sprawie: Z. Zymsowicz; źródło: karta rejestracyjna
Funkcjonariusz prowadzący sprawę: Andrzej Migas, kpt., st. inspektor Inspektoratu I SB; tajny współpracownik: TW „Docent” nr rej. 64260; okres: 05.09.1988-26.01.1990; źródło: Kartoteka odtworzeniowa
Funkcjonariusz prowadzący sprawę: Zbigniew Nogaj, kpr., inspektor Sekcji III SB MUSW w Katowicach/ st. inspektor Sekcji OKPP MUSW w Katowicach; osoba inwigilowana: Jerzy Gorzelik SOR „Niepodlegli” nr rej. 66892; okres: 02.08.1988-19.10.1990; funkcjonariusze uczestniczący w sprawie: K. Janoszek, J. Podczaski, Z. Sworzeń, T. Tomczok, W. Dobrzański, M. Stosio, St. Kowalczyk, S. Badocha, W. Laskowski, Kostoń, T. Cembała, A. Niedziecki?, W. Jędryszczyk, Z. Kłaptocz, K. Kot; źródło: IPN Ka 029/1085, IPN Ka 049/943 t.1-2
Funkcjonariusze prowadzący sprawę: Zenon Ohirko (SOS/KE „Duet”), ppor./por., mł. inspektor/inspektor/st. inspektor Sekcji III – C Wydziału III – 1, Jerzy Paliwoda (SO „Wierni”), por., kierownik Sekcji III – A Wydziału III – 1 WUSW w Katowicach; osoby inwigilowane: Anna Wieczorek, Krzysztof Wieczorek SOS „Duet” nr rej. 65651, KE „Duet” nr rej. 60635, Anna Wieczorek, Krzysztof Wieczorek inwigilowani w ramach sprawy obiektowej „Wierni” (meldunki znajdują się w aktach sprawy SOS „Duet” nr rej. 65651); okres: 23.01.1986-15.10.1987, 15.12.1987-10.10.1989; funkcjonariusze uczestniczący w sprawie: S. Samek; źródło: IPN Ka 0169/448 t. 1-2, IPN Ka 230/7002, IPN Ka 0169/1726, IPN Ka 0169/448 t. 1-2
Funkcjonariusz prowadzący sprawę: Edmund Perek, ppłk., zastępca naczelnika Wydziału IV KWMO/ WUSW w Katowicach; osoba inwigilowana: Andrzej Noras SOS „Teok” nr rej. 47862; okres: 27.10.1980-14.03.1988; funkcjonariusze uczestniczący w sprawie: Z. Kędzior, R. Leśniewski; źródło: IPN Ka -169/547
Funkcjonariusz prowadzący sprawę: Zdzisław Pinkosz, por., st. inspektor Grupy II SB MUSW w Chorzowie; tajny współpracownik: TW 012 nr rej. 53365; okres: 28.06.1983-23.01.1990; funkcjonariusze uczestniczący w sprawie: R. Małowicz, W. Podsiadło, A. Polak; źródło: IPN Ka 00233/996 t. 1-2
Funkcjonariusz prowadzący sprawę: Janusz Szewczyk, ppor., inspektor Sekcji III Wydziału III; tajny współpracownik: TW „Mieczysław” nr rej. 36118 (student II roku); okres: 28.07.1977-07.07.1978; funkcjonariusze uczestniczący w sprawie: Z. Kozłowski, Z. Ostrowicz; źródło: IPN Ka 0038/803 t. 1-2, IPN Ka 00150/197 (mikrofilm)
Funkcjonariusz prowadzący sprawę: M. Stefański, plut., mł. inspektor Sekcji III Wydziału III – 1 WUSW w Katowicach; osoba inwigilowana: Mirosław Piróg SOS „Aktywny”, od 20.09.1989 KE; okres: 14.09.1988-20.09.1989, dalej KE; źródło: Karta rejestracyjna

Wydział Pedagogiki i Psychologii

Funkcjonariusz prowadzący sprawę: Mirosław Ryszka, Wydział III-1 KWMO w Katowicach; osoba inwigilowana: Maria Kinga John-Jeleń SOS „Delta”; okres: 23.02.1983-22.02.1985; źródło: IPN Ka 048/1878
Funkcjonariusz prowadzący sprawę: Mirosław Ryszka, inspektor Sekcji III-1 KWMO w Katowicach; osoba inwigilowana: Marek Adamiec SOS „Sektor” nr rej. 52976; okres: 10.05.1983; źródło: IPN Ka 048/1091
Funkcjonariusz prowadzący sprawę: Jan Nowakowski, ppor.; tajny współpracownik: TW „Jarek” nr rej. 33363; okres: 12.01.1979-30.01.1990 (wycofanie z ewidencji); funkcjonariusze uczestniczący w sprawie: M. Ryszka, J. Bąk, M. Stefański, P. Gorgoń; źródło: Karta rejestracyjna
Funkcjonariusze prowadzący sprawę: Jan Nowakowski, por., st. inspektor Sekcji III Wydziału III, Mirosław Ryszka, ppor., inspektor Sekcji III Wydziału III-1; tajny współpracownik: TW „Andrzej” nr rej. 44664 (student II roku); okres: 09.06.1980-28.10.1983; funkcjonariusze uczestniczący w sprawie: J. Umiński, Z. Kłaptocz; źródło: IPN Ka 00160/890 (mikrofilm)
Funkcjonariusz prowadzący sprawę: Włodzimierz Tajer, por., Wydział OKPP (III-1) WUSW w Katowicach; tajny współpracownik: TW „RWA” nr rej. 52837; okres: 01.12.1987-30.01.1990; źródło: Karta ogólnoinformacyjna

Wydział Prawa i Administracji

Funkcjonariusz prowadzący sprawę: Aleksander Banasiewicz, kpt., st. inspektor Sekcji III-C Wydziału III-1 KWMO w Katowicach; osoba inwigilowana: Danuta Gburska SOS „Nawiedzona” nr rej. 51959; okres: 17.02.-26.07.1983; funkcjonariusze uczestniczący w sprawie: Z. Kłaptocz, L. Rutkiewicz; źródło: IPN Ka 043/1347
Funkcjonariusze prowadzący sprawę: Edward Cichopek (prowadził sprawę: 9.03.1974-04.1974), kpt., st. inspektor Wydziału III KWMO w Katowicach, Zdzisław Ostrowicz (10.1969-03.1974 i 04.1974-12.1980), ppor./por./mjr, inspektor/st. inspektor Grupy IV Wydziału III/ kierownik Sekcji III Wydziału III/ naczelnik Wydziału III KWMO w Katowicach, P. Hanik (22.10.1982-11.1988), chor. szt.; tajny współpracownik: TW „Prawnik” nr rej. 17509 do 28.05.1971, od 28.05.1971 jako TW „Andrzej”; od 22.10.1982 jako KO „Ewa” nr rej 50263; okres: 21.11.1969-12.1980; funkcjonariusze uczestniczący w sprawie: H. Sikora, M. Jakubik, A. Chmielewski, T. Krzyżowski, L. Szczygieł, B. Bogusławski, A. Feliks, J. Wach, B. Nebelski, J. Kopczyński; źródło: IPN Ka 00150/846, IPN Ka 028/371 t.1
Funkcjonariusz prowadzący sprawę: Edward Cichopek, kpt., st. inspektor Grupy IV Wydziału III KWMO w Katowicach; tajny współpracownik: TW „Wisz” nr rej. 24579; okres: 14.07.1973-12.1974; funkcjonariusze uczestniczący w sprawie: Z. Ostrowicz, A. Wroński; źródło: IPN Ka 005/346 t. 1-2, IPN Ka 00144/4832
Funkcjonariusze prowadzący sprawę: Edward Cichopek, kpt., st. inspektor Wydziału III KWMO w Katowicach, Zdzisław Ostrowicz, kpt., kierownik Sekcji III Wydziału II KWMO w Katowicach; osoba inwigilowana: Henryk Goik KE nr rej. 24530; okres: 19.05 1973-29.08 1977; funkcjonariusze uczestniczący w sprawie: Z. Kozłowski, S. Idzik, W. Wiechno; H. Sikora, J. Adamczyk, A. Wroński, E. Cyran, L. Misiara; źródło: IPN Ka 036/589, IPN Ka 0046/573, IPN Ka 048/1468, IPN Ka 00144/5015
Funkcjonariusz prowadzący sprawę: Edward Cichopek, kpt.; osoba inwigilowana: Marcin Kudeja; źródło: IPN Ka 028/371 t.1
Funkcjonariusze prowadzący sprawę: Eugeniusz Cilecki (do 01.06.1971), por., inspektor grupy IV Wydziału III KWMO w Katowicach, Jan Turlej, por., inspektor Grupy IV Wydział III KWMO w Katowicach; tajny współpracownik: TW „Lech” nr rej. 18243; okres: 19.05.1970-15.01.1979; funkcjonariusze uczestniczący w sprawie: A. Lipka, R. Skopowski, E. Cichopek, W. Trzesimiech, H. Sikora; źródło: IPN Ka 00150/294 (mikrofilm)
Funkcjonariusz prowadzący sprawę: Eugeniusz Cilecki, por., inspektor Grupy IV Wydziału III; osoba inwigilowana: Karol Gandor nr rej. 43050;okres: 15.09.1969- 07.01.1985; funkcjonariusze uczestniczący w sprawie: H. Sikora, J. Turlej, H. Kisiel, E. Cichopek, Z. Kozłowski, Z. Ostrowicz, A. Polak, A. Badziura, Z. Wolny, R. Błaszyński, H. Kulej; źródło: IPN Ka 048/1468
Funkcjonariusze prowadzący sprawę: Jan Górski, ppor., st. inspektor Sekcji III Wydziału III, Henryk Wołowiec, st. szer., inspektor Wydziału III; tajny współpracownik: TW „Andrzej” nr rej. 32387 (student); okres: 11.05.1976-12.10.1984; funkcjonariusze uczestniczący w sprawie: J. Miszczak, J. (nazwisko nieczytelne); źródło: IPN Ka 00160/1824
Funkcjonariusz prowadzący sprawę: Maciej Gumułczyński, ppor./por., st. inspektor Sekcji III Wydziału III; tajny współpracownik: TW „Marek” nr rej. 42291 (student III roku); okres: 09.07.1979-27.10.1982; funkcjonariusze uczestniczący w sprawie: Z. Kozłowski, A. Polak; źródło: IPN Ka 00160/493
Funkcjonariusze prowadzący sprawę: Zygmunt Kłaptocz (do 17.03.1984), por., naczelnik Wydziału III – 1 WUSW w Katowicach, Z. Szweda (do 12.07.1983), sierż., mł. inspektor Sekcji III Wydziału III – 1 WUSW w Katowicach, Włodzimierz Wilski (do 21.02.1984), sierż., mł. inspektor Sekcji II Wydziału III – 1 KWMO w Katowicach; osoba inwigilowana: Andrzej Wójtowicz SOS „Bierny” nr rej. 52515; okres: 08.04.1983-17.03.1984; funkcjonariusze uczestniczący w sprawie: J. Umiński, P. Gorgoń, R. Czechowicz, J. Nowakowski, K. Wojtyniak; źródło: IPN Ka 048/1200
Funkcjonariusz prowadzący sprawę: Jan Nowakowski, ppor./por., inspektor Sekcji III Wydziału III WUSW w Katowicach; tajny współpracownik: TW „Zenon” nr rej. 33453 (student); okres: 25.09.1976-23.09.1983; funkcjonariusze uczestniczący w sprawie: Z. Ostrowicz, A. Wroński; źródło: IPN Ka 00160/917
Funkcjonariusz prowadzący sprawę: Zdzisław Ostrowicz, kpt.; osoba inwigilowana: Jan Gosiewski; źródło: IPN Ka 036/1590 t. 1, IPN Ka 0038/1213
Funkcjonariusz prowadzący sprawę: Zdzisław Ostrowicz, kierownik Sekcji III Wydziału III; osoba inwigilowana: Walerian Pańko; źródło: IPN Ka 036/2415 t. 1
Funkcjonariusze prowadzący sprawę: Czesław Stanosz, mł. chor., Wydział III – 1 WUSW w Katowicach, Włodzimierz Wilski, ppor., st. inspektor Sekcji III Wydziału III (OKPP) WUSW w Katowicach; tajny współpracownik: TW „Zygfryd” nr rej. 58654; okres: 19.04.1985-11.01.1990; funkcjonariusze uczestniczący w sprawie: W. Wilski, J. Jabłonowski, J. Umiński; źródło: IPN Ka 0046/1962 t. 1
Funkcjonariusze prowadzący sprawę: Janusz Umiński (SOS Palacz), mł. chor., st. inspektor Sekcji III Wydziału III, Włodzimierz Wilski (SOS Kurier), sierż., mł. inspektor Sekcji II Wydziału III – 1 KWMO w Katowicach; osoba inwigilowana: Roman Jasica, SOS „Kurier”, nr rej. 39706 oraz SOS „Palacz”, nr rej. 37750; okres: 04.08.1978-11.08.1980 oraz 08.04.1983-20.10.1983; funkcjonariusze uczestniczący w sprawie: Z. Ostrowicz, J. Nowakowski, W. Wilski, R. Czechowicz, Z. Witkowski, J. Górski, Z. Nikiel?, J. Stachurka, Z. Witkowski, R. Czechowicz, Z. Kłaptocz; źródło: IPN Ka 036/1590 t. 1-2, IPN Ka 0038/1213
Funkcjonariusze prowadzący sprawę: Janusz Umiński, mł. chor., st. inspektor Sekcji III Wydziału III, Jerzy Stachurka, kpr., inspektor Sekcji III Wydziału III, Henryk Wołowiec, st. szer., inspektor Wydziału III; tajny współpracownik: TW „Robert” nr rej. 33890 (student I roku); okres: 22.11.1976-7.07.1987; funkcjonariusze uczestniczący w sprawie: J. Górski, Z. Kozłowski, A. Wroński, M. Kwaśny; źródło: IPN Ka 00170/721 (mikrofilm)
Funkcjonariusz prowadzący sprawę: Włodzimierz Wilski, sierż., inspektor Sekcji III Wydziału III-1 WUSW w Katowicach; osoba inwigilowana: Czesław Martysz nr rej. 58623; okres: 12.04.1985-21.02.1986; funkcjonariusze uczestniczący w sprawie: J. Umiński, E. Gałązka, Z. Kłaptocz, W. Fotek, Cz. Stanosz, S. Samek; źródło: IPN Ka 0046/573
Funkcjonariusz prowadzący sprawę: Włodzimierz Wilski, sierż., inspektor Sekcji III Wydziału III-1 WUSW w Katowicach; tajny współpracownik: TW „Marek” nr rej. 52649 (student); okres: 25.04.1983-19.03.1987; funkcjonariusze uczestniczący w sprawie: Z. Kłaptocz, J. Umiński, E. Gałązka, R. Łysik, T. (nazwisko nieczytelne); źródło: IPN Ka 00170/502
Funkcjonariusz prowadzący sprawę: Krzysztof Wojtyniak, ppor., mł. inspektor Sekcji III Wydział III – 1 KWMO w Katowicach; tajny współpracownik: TW „Rzecznik” nr rej. 47816 (student); okres: 18.12.1981-09.12.1982; funkcjonariusze uczestniczący w sprawie: Z. Kłaptocz, R. Czechowicz, W. Długosz, A. Polak, Z. Kozłowski; źródło: IPN Ka 00160/634

Wydział Radia i Telewizji
im. Krzysztofa Kieślowskiego

Funkcjonariusz prowadzący sprawę: Adam Kowalik, kpt., R. Swat, ppor., inspektor Sekcji III Wydziału III; tajny współpracownik: TW „Jerzy” nr rej. 56936; okres: 20.02.1984-25.01.1990; źródło: IPN Ka 0055/321 t. 1-3, 00177/176 (mikrofilm)
Studium Praktycznej Nauki Języków Obcych Funkcjonariusz prowadzący sprawę: Marek Barański, st. inspektor Sekcji II Wydziału II; tajny współpracownik: TW „Niewiadomska” nr rej. 64573; okres: 10.12.1987 (pozyskanie); źródło: IPN Ka 00222/67 t.1
Funkcjonariusze prowadzący sprawę: Antoni Fajrowski, kpt., zastępca naczelnika Wydziału III, St. Kowalczyk (prowadzenie sprawy od listopada 1979 roku), kpt., kierownik Sekcji IV Wydziału II; tajny współpracownik: TW „Elka” nr rej. 36829; okres: 16.12.1975-19.09.1988; funkcjonariusze uczestniczący w sprawie: L. Pyrek; źródło: IPN 00160/35
Funkcjonariusz prowadzący sprawę: Paweł Gorgoń, por., inspektor Sekcji III Wydziału III WUSW w Katowicach; tajny współpracownik: TW „Wiesław” nr rej. 68845; okres: 11.03.1989-30.01.1990; źródło: Karta rejestracyjna
Funkcjonariusz prowadzący sprawę: Jan Nowakowski, ppor./por., inspektor Sekcji III Wydziału III WUSW w Katowicach; tajny współpracownik: TW „Suzan” nr rej. 36116; okres: 26.07.1977-20.11.1984; źródło: IPN Ka 00160/1940
Funkcjonariusz prowadzący sprawę: Mieczysław Olejniczak, st. sierż., inspektor Sekcji II SB MUSW w Katowicach; tajny współpracownik: TW „Włodzimierz” nr rej. 57690; okres: 24.01.1986; funkcjonariusze uczestniczący w sprawie: Z. Kłaptocz, Z. Rutkowski, A. Twardokęs, J. Słaboń, St. Wałaszkiewicz; źródło: IPN Ka 00250/88 t.1, IPN Ka 0055/1508 t.1-2
Funkcjonariusz prowadzący sprawę: Andrzej Oleś, ppor./por., inspektor Sekcji VI Wydziału III; tajny współpracownik: TW „Hala” nr rej. 59455; okres: 05.07.1985-01.1989; pozostali funkcjonariusze uczestniczący w sprawie: G. Kostrzewski; źródło: IPN Ka 0055/569 t. 1-2

Administracja Ogólnouczelniana

Funkcjonariusz prowadzący sprawę: Janusz Umiński, st. chor.; tajny współpracownik: TW „Ola” nr rej. 57188; okres: 24.10.1984-30.01.1990; źródło: zapisy ewidencyjne
Funkcjonariusz prowadzący sprawę: Marek Stefański, plut.; tajny współpracownik: TW „Jan” nr rej. 68295; okres: 04.05.1989-30.01.1990; źródło: zapisy ewidencyjne
Funkcjonariusz prowadzący sprawę Zbigniew Podsiadło, por.; tajny współpracownik: TW „Ala” nr rej. 55634; okres: 14.05.1984-29.01.1990; źródło: zapisy ewidencyjne
Funkcjonariusz prowadzący sprawę: Jan Koziński, ppor., kierownik Sekcji II Wydziału III WUSW w Bielsku-Białej; tajny współpracownik: TW „Adam” nr rej. 11912; okres: 11.09.1986-10.05.1990; funkcjonariusze uczestniczący w sprawie: A. Zaborski, K. Tomaszewski, L. Opitek, J. Wieniewski; źródło: IPN Ka 0025/3517 t. 1-2
Funkcjonariusz prowadzący sprawę: Kazimierz Marszałek, kpt., st. inspektor Sekcji III Wydziału III; tajny współpracownik: TW „Ewa” nr rej. 41963; okres: 08.06.1979-28.07.1981 (przybliżona data zakończenia współpracy); funkcjonariusze uczestniczący w sprawie: W. Szewczyk, W. Długosz; źródło: IPN Ka 0040/431 t. 1-2
Funkcjonariusze prowadzący sprawę: Zdzisław Kozłowski, por., st. inspektor SB KWMO Sosnowiec/st. inspektor Sekcji III Wydziału III, Kazimierz Słomka, szer., inspektor SB Sosnowiec; tajny współpracownik: TW „Sandra” nr rej. 26879; okres: 13.03.1974-11.1975; funkcjonariusze uczestniczący w sprawie: Z. Ostrowicz; źródło: IPN Ka 00150/377 (mikrofilm), IPN Ka 0024/411
Funkcjonariusze prowadzący sprawę: Zdzisław Kozłowski, kpt., st. inspektor Sekcji III Wydziału III; Janusz Górski, ppor./por., kierownik Sekcji III Wydziału III; tajny współpracownik: TW „Limba” nr rej. 24252; okres: 19.03.1977, 25.03.1977 (data pozyskania)-28.05.1979; funkcjonariusze uczestniczący w sprawie: A. Wroński; źródło: IPN Ka 038/1120, t.1-2 IPN Ka 00150/402 (mikrofilm)
Funkcjonariusz prowadzący sprawę: Ireneusz Łysik, por., st. inspektor; tajny współpracownik: TW „Wojak” nr rej. 57153; okres: 12.06.1987- brak daty zakończenia współpracy; źródło: zapis ewidencyjny
Funkcjonariusz prowadzący sprawę: Janusz Umiński, st. chor., kierownik Sekcji III Wydziału III; tajny współpracownik: TW „Biedronka” nr rej. 52433; okres: 23.05.1983-04.11.1988; funkcjonariusze uczestniczący w sprawie: Eugeniusz Gałązka; źródło: IPN Ka 00171/361 (mikrofilm)
Funkcjonariusze prowadzący sprawę: Janusz Umiński, por., inspektor Wydziału III, Zbigniew Witkowski, por., inspektor Wydziału III-1, Jan Wąsiołek, por., Jan Makowski; osoba inwigilowana: Zając Roman; okres: 13.04.1981-24.03.1988; źródło: IPN Ka 0169/580, t. 1-2 (mikrofilm)
Funkcjonariusz prowadzący sprawę: Zbigniew Witkowski, st. kpr., mł. inspektor Sekcji III Wydziału III; osoba inwigilowana: Maciej Uhlig (internowany) TW „Biedronka”; okres: 24.06.1981-29.05.1982; funkcjonariusze uczestniczący w sprawie: J. Umiński, W. Wartak, K. Goraj; źródło: IPN Ka 043/214 (akta internowanego)

Przewodniczący Komisji
prof. zw. dr hab. MAREK ZRAŁEK

Wiceprzewodnicząca Komisji
prof. zw. dr hab. KRYSTYNA HESKA- KWAŚNIEWICZ

Członkowie:
dr ANDRZEJ DROGOŃ
prof. zw. dr hab. STANISŁAWA KALUS
prof. zw. dr hab. ADAM LITYŃSKI
ks. prof. zw. dr hab. JERZY MYSZOR

Wykaz skrótów:
KE – Kwestionariusz Ewidencyjny
KMMO – Komenda Miejska Milicji Obywatelskiej
KWMO – Komenda Wojewódzka Milicji Obywatelskiej
MUSW – Miejski Urząd Spraw Wewnętrznych
OKPP – Ochrona Konstytucyjnego Porządku Państwa
RUSW – Regionalny Urząd Spraw Wewnętrznych
SOR – Sprawa Operacyjnego Rozpracowania
SOS – Sprawa Operacyjnego Sprawdzenia
WUSW – Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych
Wydział II – kontrwywiad
Wydział III (w większych miastach dodatkowo Wydział III – 1)
– działalność antypaństwowa
Wydział IV – Kościół

II Raport Senackiej Komisji Historycznej UŚ (część 1)
(na podstawie kwerend prowadzonych przez Senacką Komisję Historyczną w zasobach Instytutu Pamięci Narodowej Oddziału w Katowicach oraz innych dokumentów)

Opozycja polityczna w Uniwersytecie Śląskim

Uniwersytet Śląski nie jest przechowalnią ludzi, którzy prowadzą wrogą działalność (Cytat z protokołu z plenarnego posiedzenia KU PZPR UŚL z dnia 30 marca 1982) I Uwagi wstępne Archiwum Senackiej Komisji Historycznej utworzone na podstawie zbiorów Instytutu Pamięci Narodowej Oddziału w Katowicach pozwala prowadzić wielorakie badania z pogranicza różnych nauk (historia, psychologia, socjologia, etyka, nawet filologia polska), ponieważ językowy obraz świata, wyłaniający się z notatek i dokumentów wytworzonych przez Służbę Bezpieczeństwa ma charakter aberracji antropologicznej.
Jest to zjawisko w skali ogólniejszej już opisane przez badaczy.
„Zazwyczaj interpretuje się człowieka jako ofiarę systemu totalitaryzmu komunistycznego w kategoriach homo sovieticus (Zinowiew, Tischner). Odsłania ona istotne obszary wywłaszczenia i wyobcowania (alienacji) człowieka w sferze pracy, władzy, godności. Na tym tle pojawiają się jeszcze inne aspekty aberracji antropologicznej, polegające na istotnym naruszeniu prawdy i wolności […]” (Paweł Bortkiewicz).

W skali Uniwersytetu Śląskiego te zjawiska przebiegały tym ostrzej, że Uczelnia ta miała być w założeniu tych, którzy powoływali ją do istnienia, modelową uczelnią socjalistyczną. Musiano się więc uporać przede wszystkim z wielowiekową tradycją uniwersytecką, z istoty swej odległą od „najlepszego z ustrojów”. Było więc tak, jak w komunistycznej doktrynie. Niszczono to, co niszczyć wypadało i tworzono to, co utworzyć należało (Janusz Goćkowski).
Całkowite odmienienie przestrzeni Uniwersytetu przez „nowy” ład społeczny nie mogło się jednak powieść, bo UŚ tworzyli przede wszystkim uczeni, uformowani wcześniej przez znakomite Uniwersytety (Stefana Batorego w Wilnie, Jana Kazimierza we Lwowie, Jagielloński, Warszawski, Adama Mickiewicza w Poznaniu, Wrocławski), w których etos naukowca był nie do naruszenia. Oni z kolei kształcili kolejne pokolenia.

Wprawdzie Stefan Kozicki w bardzo ostrym reportażu „Na Wysokich piętrach” pisze o Uniwersytecie Śląskim, że „Młoda ta uczelnia, nie mając żadnych zobowiązań moralnych wobec minionych wieków, otwarcie zabiega o to, aby patronat rządzącej partii był szczególnie widoczny” i dalej dodaje:
„Idąc korytarzem gmachu zajmowanego głównie przez Instytut i Wydział Nauk Społecznych, dostrzegam wśród wywieszek informujących o rozkładach zajęć nazwiska, znane mi z innego gmachu, czyli z Komitetu Centralnego w Warszawie […]. Czytam je bez zdziwienia, choć startowałem jako reporter w okresie, kiedy działacze polityczni w życiu, że tak powiem najchętniej legitymowali się umiejętnością strzelania z pistoletu i pistolety właśnie – nie dyplomy naukowe i konspekty uniwersyteckich wykładów spoczywały w szufladach ich biurek”.

Ten sąd, zamieszczony w ogólnopolskim czasopiśmie zrobił swoje: nazwa „czerwony uniwersytet” była teraz oczywistością. Było to rzecz jasna wrażenie kogoś, kto załatwia swoje porachunki, ale trzeba też pamiętać, że redaktorem naczelnym „Miesięcznika Literackiego” był Włodzimierz Sokorski, znany ze specyficznego poczucia humoru. Jedną z socjotechnik komunistycznych była dywersja, następnie destrukcja, w końcu terror i tworzenie na użytek władzy „specjalnej aksjologii”, a nauka i oświata musiały być poddane czujniejszej kontroli. Dzięki niej miał powstać „inny” uniwersytet, zbliżony do Innego świata Gustawa Herlinga-Grudzińskiego. Miał w takich uczelniach królować homo sovieticus (Józef Tischner) ponieważ władzy budującej nowy ład wszystko było wolno.

Zwalczano więc wyznawców religii innej, niż partyjna, twórców innych doktryn politycznych, dbano o „czystość” ideową szeregów partyjnych, marginalizowano „nie swoich” („to nie jest nasz człowiek”), niszczono tradycje kulturowe i historyczne, tworzono obszary badań „zakazanych”. A wszystko to przebiegało między perswazją (rozmowa ostrzegawcza) a represją (zwolnienie z pracy, pomijanie w awansach, potem w stanie wojennym internowanie).
W zgromadzonych przez Komisję aktach widać to znakomicie i warto prześledzić, jak akcja wywoływała reakcję, a napór rodził odpór.
***
„Fanatyk religijny”, „nosił w klapie znaczek Solidarności” „zakamieniały Piłsudczyk”, „negatywnie ustosunkowany do PRL”, „utrzymujący kontakt z ks. Stanisławem Puchałą” – powyższe określenia zestawione razem robią wrażenie czegoś absurdalnego, bo mogą być traktowane zarówno jako komplementy, jak i obiektywne stwierdzenia, ale także elementy nowomowy. To ostatnie określenie jest najbliższe prawdy, gdyż owe cytaty zostały zaczerpnięte z akt osobowych pracowników UŚ, będących w centrum zainteresowania i budzących niepokój SB.

Jeśli posłużyć się pojęciem „języka etycznego” (J. Puzynina), można by zauważyć, że aksjologia tej mowy jest wewnętrznie sprzeczna. Oto mamy następujące stwierdzenie: „jest świetnym polonistą o gruntownej i rozległej wiedzy, jednak bezwzględnie dawnego, burżuazyjnego typu o nachyleniu nacjonalistycznym”. Człon pierwszy jest aprobatą w najwyższym stopniu, akcentowaniem tego, co w warsztacie uczonego humanisty jest najcenniejsze, ale człon drugi ma charakter negatywny. Określenia „burżuazyjny” i „nacjonalistyczny” były wyrokiem na naukowca. Albo inny przykład: „jest kobietą pyskatą i mówi, co myśli”- to znaczy odważną i prawdomówną. Tym razem jest trochę à rebours, a nauka płynąca z owego zestawienia była oczywista: nie należy mówić tego, co się myśli, jest to pochwała kłamstwa i fałszu i typowy przykład świata „odwróconego dekalogu”. Negacja jest więc w pierwszym członie, pochwała dość wątpliwa, a raczej przewrotna – w drugim. I jeszcze jedno curiosum: „(…) ostentacyjnie przystąpił do komunii św. podczas mszy za śp. Prof. Pawlikowskiego”. Ten cytat już nie potrzebuje żadnych komentarzy, choć może warto dodać, że zestawienie tego, co najczystsze i najświętsze z demonstracją jest przedziwnym „oksymoronem”.

Dokonane przesunięcia znaczeń powodują, że to, co absolutnie pozytywne staje się wątpliwe, a nawet naganne: oto nie należy mówić tego, co się myśli, należy własne myśli cenzurować, a to, co pozytywne, staje się dwuznaczne. Z tych określeń oraz jeszcze innych wyłania się obraz „zagrożeń”, przed którymi władza ludowa chciała ustrzec społeczność uniwersytecką, zwłaszcza studentów. Można generalnie wymienić trzy takie zagrożenia: działanie w „Solidarności”, niechęć wobec ustroju i sojuszników PRL („wrogo nastawiony do PRL i ZSRR”) i związki z Kościołem Katolickim. Słowo „zagrożenie” ma w nowomowie swoje specjalne miejsce. Michał Głowiński pisze o dwuznaczności tego słowa i wykorzystywaniu go z premedytacją. Zagrożeniem może być wszystko, co godzi w istniejący system. Idzie o to, by uciec jak najdalej od realnego powodu do niepokoju, a wskazać obszar jak najbardziej od niego odległy i też budzący niepokój, ale z innej przyczyny, tak jak nie nazywało się kiedyś strajków strajkami, lecz były to „przestoje w pracy”, krytyka władzy czy żądania rewindykacyjne.

„Ujawnia się tu stary partyjny proceder propagandowy, odpowiadający zresztą, być może, szczerze żywionym przekonaniom partyjnym przywódców, że to, co jest zagrożeniem dla nich, jest zagrożeniem dla kraju, Polski, ojczyzny, narodu. Przyzwyczaili się oni bowiem do utożsamień tego rodzaju – i nie mogą się od nich uwolnić”. Zawężając więc owo twierdzenie wolno sądzić, że to, co było „zagrożeniem” dla „władców” Uniwersytetu Śląskiego i wyznawanej przez nich ideologii, a także dla KU PZPR czy lokalnej władzy, było zagrożeniem dla samego Uniwersytetu. Tymczasem było przecież zupełnie odwrotnie, uwolnienie się od swoistego „patronatu”, było tej Uczelni szansą. Prawdziwym „zagrożeniem” dla rządu i partii była sama istota ruchu „Solidarnościowego”, nie godzącego się na partyjne rządy i ujawniającego prawdziwą sytuację Polski. Zagrożeniem była z tego samego powodu każda krytyka systemu i władzy godzącej przecież w najżywotniejsze interesy narodu i przez ten naród nieakceptowanej. W końcu zagrożeniem był Kościół Katolicki, jako obszar wolności i protestu przeciw fałszowi, deprawacji i nie przebierającej w środkach ateizacji narodu. Ponieważ jednak takie zarzuty same w sobie de facto były absurdalne więc dokonywano ich swoistej hiperbolizacji, aby wywrzeć wrażenie na odbiorcy. Stąd pojawiają się takie słowa, jak: wrogi, ekstremalny, negatywnie oddziaływujący na studentów.

Nie trudno tu nie zauważyć nawet prób militaryzacji języka, jak i ośmieszenia konkretnych osób poprzez epitety typu „aktywista katolicki”, „pyskata”, „klerykał”. Temu samemu być może miały służyć kryptonimy nadawane sprawom operacyjnego rozpoznania: „Wieszcz”, „Muza”, „Historyk”, „Chadek”, „Duet”, „Nawiedzona”.
Szeroka gama postaw od zdeterminowanych opozycjonistów, których w końcu osadzano w więzieniach, obozach dla internowanych, usuwano z pracy, wzywano na „rozmowy ostrzeżeniowe” (rodzaj perswazji) – do tych, których nawet nie ma imiennie w aktach, ale którzy odmawiali, nie bacząc na konsekwencje, wstąpienia do partii lub w stanie wojennym wyrzucali gniewnie legitymacje partyjne, i tych, którzy odważnie podsuwali studentom „zakazane lektury” i na wykładach jasno oddzielali prawdę od kłamstwa ukazując swój świat wartości, świadczy najlepiej o prawdziwej atmosferze na Uczelni. Można było na propozycję współpracy z SB zareagować bojowo:

„Na telefoniczną prośbę umówienia spotkania stwierdziła, że może rozmawiać z SB tylko i wyłącznie po otrzymaniu oficjalnego wezwania. Potwierdziła, że „Służba [SB] […] jest spadkobiercą „tradycji UB””. W takiej sytuacji podejmowano „ustalenie celów pobudek, motywów i działalności figurantki na szkodę obecnego ustroju”, tak jakby to nie było zupełnie oczywiste! A można było inaczej: powściągliwie, z dystansem i niechętnie, tak, aby prowadzona rozmowa upewniła funkcjonariusza SB w przekonaniu, że pozyskanie jest niemożliwe.

W wyniku tego np. ppor. Andrzej Oleś napisał o swoim interlokutorze: „jest on inteligentny, spostrzegawczy, opanowany, zachowujący w trakcie rozmowy właściwą sobie rzeczowość” […] „na zadawane pytania odpowiada niezbyt chętnie, zdawczo, nie wyczerpując tematów i nie wychodząc poza ramy swego służbowego obowiązku”. Z rozmów z kandydatem na tw wynikało, że reprezentował on nieprzychylny stosunek do SB, więc zrezygnowano z niego, nawet nie proponując współpracy. Tajni współpracownicy SB penetrujący społeczność akademicką doskonale sobie zdawali sprawę z prawdziwych nastrojów na Uczelni i byli podejrzliwi do granic komizmu. Uważano więc np., że powstałe na Wydziale Pedagogiki i Psychologii Koło Higieny Psychicznej może być wykorzystywane do wrogiej działalności wśród studentów, a prowadzone w jego ramach zajęcia mogą zmierzać do podważania zasady świeckości uczelni wyższej (sic!).

Łączyło się to z ogólniejszym przekonaniem o możliwości „wykorzystywania organizacji społeczno-politycznych, instytucji, związków i stowarzyszeń do prowadzenia negatywnej działalności politycznej” – poza podejrzeniami był tylko Związek Nauczycielstwa Polskiego. Niepokój budziły ludzkie zachowania, nawet sposób bycia.

Z obserwacji na ten temat ułożyć można cały katalog cech „niepożądanych” dla obywatela PRL, pracownika wyższej uczelni. Oto kilka przykładów: „zarozumiały i pewny siebie”, „ma o sobie wysokie mniemanie, krytykuje członków partii oraz prodziekana Wydziału”, „Przy zewnętrznej – aż do zdecydowanej przesady skromności jest to jednostka ostrożna ale niezwykle ambitna, nie wolna od katolickiej hipokryzji”, „prezentuje wyniosły styl bycia”.

Jeśli nawet nic nie można było człowiekowi zarzucić, pod żadnym względem, to przecież można było podsuwać sugestię, że jest… tchórzem: „Pod względem naukowym rokuje duże perspektywy, jest pracowity, solidny, wyjątkowo zdyscyplinowany, taktowny, do przesady grzeczny, odnosi się wrażenie, że jest tchórzliwy”. Inny pracownik dawał następujące, czyli żadne powody do niepokoju: „Nie negowano jego naukowego dorobku, lecz to, że nie zapisał się do PZPR; pojawiły się też wątpliwości, czy naucza zgodnie z metodologią marksistowską”. Powodem do podejrzenia o niewłaściwą postawę było czytanie wydawnictw bezdebitowych i pisarzy emigracyjnych, a zwłaszcza Stanisława Barańczaka.

Na Wydziale Filologicznym trwało nawet specjalne śledztwo w sprawie kolportażu jego tekstów. Podejrzane było także czytanie „Kultury” paryskiej, a z krajowych pisarzy – kontakty z Jerzym Szaniawskim, słuchanie „Wolnej Europy”, a także utrzymywanie znajomości z profesorami Katolickiego Uniwersytetu w Lublinie i Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie. Niewskazane były „kontakty z wrogo nastawionymi osobami w CSRS”, a wręcz groźne wysyłanie im nielegalnych materiałów „Solidarności”, kontakty z czeską i polską emigracją, zwłaszcza zachodnią, z działaczami „Karty ‘77” , sympatia dla wydawnictwa „Znak” i „Tygodnika Powszechnego”.

Często szukano na siłę powodu do podejrzeń, pisano: „czynnie zaangażowany w działalność duszpasterstwa akademickiego”, „jest często widywany w punktach katechetycznych przy klasztorze w Katowicach Ligocie oraz w krypcie pod Katedrą” ergo „utrzymuje kontakt z księżmi tam pracującymi”. Kolejny cytat: (…) „Studenci twierdzą, że jest łącznikiem między Kościołem a Uczelnią” (…), co wynika z jego przekonań, gdyż swoim zachowaniem i postępowaniem nie daje podstaw, aby sądzić, żeby był na tym polu zaangażowany w działalność organizatorską”.

Bardzo podejrzany wydawał się kontakt z Seminarium Interdyscyplinarnym Duszpasterstwa Akademickiego przy Kurii Biskupiej w Katowicach. „Uczestniczy w obrzędach kościoła rzymsko-katolickiego czynnie odwiedzając miejsca kultu maryjnego”- informowano ze zgrozą na temat kolejnego pracownika. Analizowano przez tajnych współpracowników twórczość naukową i literacką uczonych, a „prezentowanie w swojej twórczości negatywnego stanowiska politycznego” było dobrym powodem do szczegółowych rewizji celnych i opóźniania publikacji.

Z informacji agenturalnej tw „Rafał” z 8 września 1975 roku wynikało, że na Wydziale Filologicznym spora liczba osób zajmowała się czynnie twórczością poetycką, a każda poezja wydawała się w samej swej istocie podejrzana. Dokument z 9 lipca 1976 roku poświadcza, że Wydział III Komendy Wojewódzkiej MO w Krakowie prowadził sprawę operacyjnego rozpoznania krypt. „Ankieter”.

W związku z tym wszczęto sprawę operacyjnego rozpoznania mgr. Wojciecha Wyskiela i prof. Jana Błońskiego, którzy przebywając w Paryżu, mogli mieć związek z przekazywaniem na Zachód informacji z UŚ. Ale dopiero z materiałów z 15 lipca 1978 roku (sic!) wynika, że już w czerwcu 1975 roku uzyskano od tw „Wiktor” informację, że w paryskiej „Kulturze” (nr 34/341) ukazał się artykuł nadesłany z Polski. Był on następstwem ankiety „Student a Polityka”, przeprowadzonej wśród studentów i pracowników naukowych Uniwersytetu Śląskiego przez Instytut Filozofii, Socjologii i Nauk Politycznych.

Autora artykułu nie wykryto, jednak istniało podejrzenie, że był nim jeden z pracowników UŚ. A to był już prawdziwy skandal, rozmiary wszczętego śledztwa były potężne, jednak sprawcy i tak nie wykryto!
Niepokojem mogła napawać nawet kolacja w towarzystwie duchownego: „Po zakończeniu uroczystości figurant został zaproszony przez proboszcza na plebanię wraz z prof. Ireną Bajer, doc. Zbigniewem Nowakiem i dr Bieńkowskim na uroczystą kolację”.

W tych wszystkich wypadkach pożądane było pozyskiwanie „materiałów kompromitujących” lub obciążających. Szczytem zagrożenia dla UŚ były kontakty z kardynałem Franciszkiem Macharskim i zaangażowanie w prace w synodalnym zespole studyjnym w Krakowie, choć oczywiście skwapliwie odnotowywane były wszelkie spotkania z biskupem katowickim Herbertem Bednorzem i proboszczem w Kościele pw. WNMP w Sosnowcu dr. Zdzisławem Wajznerem. Na nic zdały się rozmowy ostrzeżeniowe i nawet bardziej drastyczne środki, gdyż „[…] pomimo podpisanego zobowiązania nie zaprzestała wrogiej działalności przenosząc ją na grunt kościoła”.

W końcu przykładem absurdalnych obaw były lęki związane z działalnością w harcerstwie, o jednej z instruktorek pisano: „We wrześniu 1981 r. wstąpiła do „S”. „Była w tym okresie aktywnym uczestnikiem i animatorem Ruchu Niezależnego Harcerstwa oraz ruchu „Małkowskiego”5. W 1983 r. organizując obóz harcerski dla Szczepu „Sokół” ze SP nr 22 zapraszała na ten obóz księży katolickich. Ponadto wykazywała skłonności do przesadnego uczestnictwa w imprezach o charakterze religijnym. Jest negatywnie ustosunkowana do obecnej rzeczywistości”. W wyniku podjętych „działań operacyjnych” spowodowano, że „figurantka” nie otrzymała […] Nagrody Inspektora Wydziału Oświaty w Gliwicach”.
***

Zaprezentowany materiał ukazuje obraz zgoła przeciwny od wyobrażeń o „czerwonym uniwersytecie”, a przecież do zakończenia kwerend i uzyskania oglądu całości jest jeszcze bardzo daleko. W absurdalnych zarzutach widać lęk przed prawdziwym obliczem środowiska i chęć absolutnego „zneutralizowania” osób myślących niezależnie. Dlatego stan wojenny na Uniwersytecie Śląskim miał charakter tak bardzo represyjny. Tylko tutaj internowano rektora prof. Augusta Chełkowskiego i prorektora prof. Irenę Bajerową.

Przebieg stanu wojennego na śląskiej uczelni to zagadnienie przerastające rozmiary tego szkicu i godne osobnego opisania. Choć efekt tych represji był raczej mizerny i daleki od zamierzeń „władzy”; pewien pracownik naukowy, doświadczony ciężkim śledztwem i internowaniem, po opuszczeniu obozu w Uhercach powiedział, że dopiero teraz stał się „prawdziwym radykałem”! Ale bywało i tak, że efektem tych działań było łamanie dobrze zapowiadających się karier naukowych, zniszczone zdrowie, nawet śmierć.

Wypędzono z Uniwersytetu Śląskiego, nawet z Polski wybitnych naukowców, skompromitowano ludzi w ich środowiskach zawodowych i osobistych (celowo rzucane były brzydkie podejrzenia), nękano rewizjami w domach i przy wyjeździe za granicę, wstrzymywano nominacje profesorskie, odbierano paszporty, wzywano na bardzo stresujące „rozmowy ostrzeżeniowe”, wnikano w najbardziej intymną sferę człowieczego istnienia. Dzisiaj te, jakże liczne materiały stanowią chlubny i prawdziwy obraz Uniwersytetu Śląskiego, jako uczelni ludzi prawych, odważnych i wewnętrznie wolnych. Kompromitują one tych, którzy donosili, a nie tych, na których donoszono. I pewnie dlatego na „czerwonym uniwersytecie” używano takich środków represyjnych, jak w groźnym środowisku opozycyjnym.

II Wstępne zestawienie informacji o osobach represjonowanych na podstawie dokumentacji zebranej przez Senacką Komisję Historyczną. Stan badań na 10 IV 2009

Adamiec Marek, inwigilowany w okresie: 10 maja 1983 – (do ?) w ramach sprawy operacyjnego sprawdzenia, kryptonim „Sektor”, (sygn. IPN Ka 048/1091). Inwigilacje prowadził ze strony SB por. Mirosław Ryszka przy pomocy tajnych współpracowników i informatorów: tw „Michał”, k.o.6 CŁ, tw „RWA”, tw „Mleko”, tw „Andrzej”, k.o. SJ, tw „Denis”. Marek Adamiec był podejrzany o prowadzenie negatywnej działalności politycznej w ramach Akademickiego Koła Higieny Psychologii Wydziału PiPs.
Ustalono, że był on w przeszłości członkiem „Solidarności” na Wydziale PiPs, zorganizował na UŚ nieformalną grupę AKHP im. prof. K. Dąbrowskiego. SB uważała, że jego działalność może prowadzić do podważenia zasady świeckości uczelni wyższych.

Bajerowa Irena, inwigilowana w ramach sprawy operacyjnej (sygn. IPN Ka 0169/1402, Kwestionariusz ewidencyjny „Elekt” nr 46874) prowadzonej przez funkcjonariusza SB Zbigniewa Podsiadło, przy pomocy tajnych współpracowników i innych formalnych i nieformalnych informatorów:
tw „Jaś”, tw „Adam”, tw „Student”, tw „Kowalski”, tw „Anna”, tw „Nowacki”, k.s.7 WZ, k.s. AW, tw „Józef”, tw „Boss”, kandydat na tw „CM”, k.s. AA.
W trakcie inwigilacji starano się ustalić i rozpoznać charakter jej kontaktów z osobami działającymi w opozycji antysocjalistycznej. Inwigilacja miała doprowadzić do „rozpoznania jej planów odnośnie prowadzenia negatywnej działalności politycznej oraz ustalenia zakresu destrukcyjnego wpływu na społeczność akademicką, uzyskania materiałów kompromitujących oraz procesowego udokumentowania wrogiej działalności „figuranta” [Ireny Bajerowej].
W trakcie inwigilacji, poza tajnymi współpracownikami, włączono inne techniki operacyjne, w tym kontrolę korespondencji oraz dwukrotnie przeprowadzono rewizję mieszkania. 17 IX 1981 (sic!) mjr Kazimierz Goraj złożył wniosek o zatrzymanie i izolację I. Bajerowej na wypadek PZ8. Została zatrzymana 14 XII 1981 jako urzędująca prorektor UŚ i internowana w ośrodkach internowania w Katowicach i w Raciborzu. 19 XII 1981 uchylono internowanie, a 15 stycznia 1982 roku została odwołana z funkcji prorektora d/s nauczania.

Banyś Wiesław, (sygn. IPN Ka 0046/844). SB zainteresowało się Wiesławem Banysiem w październiku 1984 r. w związku z jego kontaktami z obywatelami polskimi i francuskimi. Sprawę operacyjnego opracowania zakończono 7 VIII 1986 r. SB ustaliła, że W. Banyś był latach 1980-1981 członkiem NSZZ Solidarność, ale nie angażował się czynnie w działalność Związku. Po rozmowie, jaką przeprowadził z nim funkcjonariusz Andrzej Oleś, w aktach sprawy zapisano, że „jest on [W. Banyś] inteligentny, spostrzegawczy, opanowany, zachowujący w trakcie rozmowy właściwą sobie rzeczowość” […] „na zadawane pytania odpowiada niezbyt chętnie, zdawkowo, nie wyczerpując tematów i nie wychodząc poza ramy swego służbowego obowiązku”.
Z rozmów z nim wynikało, że reprezentował nieprzychylny stosunek do SB. Ppor. Oleś we wniosku o zakończenie sprawy operacyjnego opracowania stwierdził, że „proponowanie mu współpracy (…) spotkałoby się niewątpliwie z odmową”.

Barciak Antoni był poddawany „operacyjnemu sprawdzeniu” krypt. (IPN Ka 028/796) przez dwa lata: 26 X 1974 – 26 IV 1976. Sprawę ze strony SB prowadził por. Z. Kozłowski. W inwigilacji A. Barciaka brali udział tajni współpracownicy: tw „Wiktor”, „Jeremi”, „Radosław”, „Bagdad”. Służba Bezpieczeństwa starała się określić stopień jego zaangażowania w Duszpasterstwie Akademickim i jego wpływ na studentów WNS.

Bluszcz Anna, (sygn. IPN Ka 0169/78, Sprawa operacyjnego sprawdzenia kryptonim „List” – nr ewidencyjny 58583, nr archiwalny 42311/II). Sprawa operacyjnego sprawdzenia trwała od 14 IV 1985 do 4 V 1987. Prowadzili ją Zbigniew Witkowski i Zbigniew Podsiadło z pionu III SB MUSW Sosnowiec.
Z informacji uzyskanych z Wydziału II Departamentu III MSW wynikało, iż nieustalona grupa osób opracowała, powieliła i przygotowała do przerzutu na teren CSRS nielegalne czasopismo w języku czeskim pt. „Opinia”.
W wymienionej grupie znaleźli się Bluszcz, Illg i Zarek. W latach 1980-1981 Anna Bluszcz wraz z Jackiem Illgiem i Józefem Zarkiem miała prowadzić aktywną działalność w ramach „Solidarności”. Utrzymywała także wiele kontaktów na terenie CSRS, „w tym także z uczestnikami „Karty ‘77”. Ponadto, miała kontaktować się z Jackiem Baluchem, pracownikiem naukowym Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie „znanym z szeregu wrogich wystąpień politycznych, internowanym po 13 grudnia 1981 r.”.
Ustalono, że Anna Bluszcz miała w przeszłości należeć do NSZZ Solidarność, a obecnie [tj. maj 1985] utrzymywała kontakty z wrogo nastawionymi osobami w CSRS. Z niektórymi utrzymywała kontakt listowny i wysyłała im również nielegalne materiały „Solidarności”. W inwigilacji Anny Bluszcz wykorzystano tajnych współpracowników: tw „Nowacki”, „Ala” i k.s. GM oraz tw „Józef” i „Maria”. Planowano uzyskać informacje, czy brała udział w spotkaniach duszpasterstwa pracy przy parafii NPNMP w Sosnowcu, a jeśli tak, to jaki był jej stopień zaangażowania. Tw „Nowacki” otrzymał zadanie zebrania materiałów kompromitujących oraz literatury bezdebitowej, by zapobiec jej dalszemu kolportażowi, zalecono też kontrole zachowań i wypowiedzi członków grupy na Uczelni.
Mimo wykorzystywania w sprawie osobowych źródeł informacji, jak i środków techniki operacyjnej, nie uzyskano materiałów potwierdzających udział „figurantów” w opracowywaniu nielegalnych czasopism. 30 III 1987 r. zatwierdzono wniosek o zakończenie sprawy operacyjnego sprawdzenia kryptonim „List”.

Bugajski Sławomir, prawdopodobnie inwigilowany już przed [grudniem 1981] oraz w sprawie operacyjnego rozpracowania krypt. „Ośmiornica” (syg. IPN Ka 043/1059). Zachowały się akta z okresu: 31 VII 1985/87- 6 III 1990. Prowadzącym sprawę był S. Senderowicz. W inwigilacji Bugajskiego SB wykorzystywało informacje zdobyte od: tw „Stefan”, tw „Marian”, tw „Biedronka”, tw „Twarogowski (?).
Powodem zainteresowania SB osobą Bugajskiego była jego działalność w „Solidarności” na UŚ. Uczestniczył w strajkach organizowanych na uczelni; brał udział w spotkaniach organizowanych przez redakcję programową „Wszechnicy Górnośląskiej” z Jackiem Kuroniem i Adamem Michnikiem. Ponadto krytykował zasadność wprowadzenia stanu wojennego. 13 V 1982 roku uczestniczył w nielegalnym zgromadzeniu, które odbywało się przed rektoratem UŚ. Zamierzał wyjechać do Włoch, aby przekazać profesorowi Beltramerttiemu informacje dotyczące aktualnej sytuacji społeczno-politycznej i gospodarczej w Polsce. Od 15 V 1982 do 25 VI 1982 był internowany. Przebywał w ośrodku odosobnienia w Zabrzu – Zaborzu.

Chełkowski August – W latach 1952-1967 pracował w Uniwersytecie Adama Mickiewicza w Poznaniu. Od 1967 do 1968 roku w filii Uniwersytetu Jagiellońskiego w Katowicach, a od 1968 r. w Instytucie Fizyki Uniwersytetu Śląskiego. W okresie od 10 V 1973 do 22 XI 1974, następnie od 13 XII 1982 do IX 1988 był rozpracowywany operacyjnie przez Służbę Bezpieczeństwa w ramach sprawy o kryptonimie „Działacz” (sygn. IPN Ka 0169/902).
Prowadzącymi inwigilację byli funkcjonariusze: Z. Witkowski, R. Czechowicz, Zygmunt Kłaptocz, K. Sikora, E. Cilecki, E. Królikowski, J. Górski, Kazimierz Goraj, Stanisław Samek, Eugeniusz Gałązka, Krzysztof Wojtyniak, Mirosław Ryszka, Jan Wąsiołek. Do rozpracowania operacyjnego A. Chełkowskiego włączono tajnych współpracowników SB: tw „Stefan”, tw „Marek”.
Główną przyczyną zainteresowania SB osobą profesora Chełkowskiego była jego aktywność w NSZZ Solidarność w Uniwersytecie Śląskim. Według ustaleń SB, z inicjatywy A. Chełkowskiego na Uczelni organizowano spotkania studentów i pracowników naukowych z działaczami antysocjalistycznymi: Jackiem Kuroniem, Adamem Michnikiem, Andrzejem Czumą i Janem Lityńskim.
Ponadto A. Chełkowski przyczynił się do utworzenia Niezależnego Zrzeszenia Studentów. Angażował się w działalność „Wszechnicy Górnośląskiej” oraz brał udział w strajkach ostrzegawczych. Władze zarzucały mu też religijność i antysocjalistyczne poglądy. W dniu ogłoszenia stanu wojennego prof. August Chełkowski jako jedyny wówczas urzędujący rektor uniwersytetu w Polsce został internowany w Katowicach i przebywał w ośrodku internowania w Raciborzu od 13 do 19 grudnia 1981 (od I do VIII 1981 prorektor, od IX 1981 do I 1982 rektor UŚ). W styczniu 1982 został odwołany ze stanowiska rektora.

Dembiński Bogdan, jego operacyjne sprawdzanie trwało od 11 XI 1986 do 8 I 1988 (krypt. „Chadek”, sygn. IPN Ka 0169-467). Prowadził je por. Mirosław Ryszka. Służba Bezpieczeństwa inwigilując B. Dembińskiego posługiwała się tajnymi współpracownikami na Uniwersytecie Śląskim: tw „012”, „Jeremi”, „Markowski”, „Dick”; oraz tzw. kontaktem operacyjnym KJ. Powodem zaniepokojenia Służby Bezpieczeństwa były kontakty Bogdana Dembińskiego z działaczami nielegalnych struktur „Solidarności” oraz klerem katolickim m.in. z ks. Stanisławem Puchałą oraz ks. Romanem Kempnym, prowadzącymi Duszpasterstwo Akademickie w Katowicach.

Dytry Rafał, inwigilowany w okresie 5 VI 1984 – 2 XII 1986 (akta operacyjnego opracowania krypt. „Zespół”, sygn. IPN Ka 048/370). Inwigilację prowadził ze strony SB Jan Wąsiołek, posługując się tajnymi współpracownikami: tw „Stefan”, tw „Marian”. Według ustaleń SB Rafał Dytry był członkiem Komisji Rewizyjnej NSZZ Solidarność Uniwersytetu Śląskiego i rozprowadzał nielegalne wydawnictwa oraz ulotki.

Dzik Wojciech, inwigilowany w okresie 5 VI 1984 – 2 XII 1986 w ramach sprawy o krypt. „Zespół” (syg. IPN Ka 048/370). Prowadzącym inwigilacje ze strony SB był Jan Wąsiołek, posługujący się tajnym współpracownikiem tw „Stefan”. Powodem zainteresowania SB osobą Wojciecha Dzika było przekazywanie paczek zawierających nielegalną prasę i ulotki oraz jego uczestnictwo w strukturach „Solidarności” na Uniwersytecie Śląskim.

Gburska Danuta, zatrudniona w Bibliotece Wydziału Prawa i Administracji UŚ po 13 grudnia 1981, była dwukrotnie przesłuchiwana, a w 1983 roku prowadzono wobec niej sprawdzanie operacyjne, mające na celu ustalenie jej kontaktów. Odpowiedzialny za sprawę (sygn. IPN Ka 045/347) był A. Banasiewicz, który posługiwał się w pracy operacyjnej tajnymi współpracownikami: tw „Mleko”, k.s. BR, Sz.M.
Powodem zainteresowania służb specjalnych PRL była aktywność społeczno-polityczna Danuty Gburskiej. SB stwierdziła w swych raportach, że Danuta Gburska była aktywnym działaczem NSZZ Solidarność nie tylko na Uniwersytecie Śląskim, gdzie pełniła funkcję członka Prezydium NSZZ Solidarność UŚ i przewodniczącej Sekcji Regionalnej NSZZ Solidarność bibliotekarzy, lecz także w Ogólnopolskiej Międzybibliotecznej Komisji Porozumiewawczej NSZZ Solidarność; silnie związana z Duszpasterstwem Akademickim w Katowicach; bliska znajoma prof. Ireny Bajerowej.

Ger Roman, inwigilowany w okresie: od 6 III 1983 do 14 X 1983 (lub 20 X 1983). Sprawę (krypt. „Pisarz”, sygn. IPN Ka 043/1433) prowadził ze strony SB Zbigniew Witkowski, posługując się tw „Stefan”. Roman Ger, jak ustaliła SB, był wiceprzewodniczącym „Solidarności” na Uniwersytecie Śląskim. Organizował strajki oraz spotkania z działaczami antysocjalistycznymi. Był jednym z sygnatariuszy „Listu otwartego do Sejmu PRL”. Zastosowano wobec niego konkretne represje, utrudniając wyjazdy zagraniczne.

Goik Henryk, bliski współpracownik prof. M. Sośniaka, był inwigilowany przez kpt. Edwarda Cichopka i kpt. Zdzisława Ostrowicza przy pomocy tw „Andrzeja” i tw „Lech” w okresie od 12 III 1973 do VIII 1977 r. (sygn. IPN Ka 036/589 ).
SB ustaliła, że dr H. Goik kontaktuje studentów Uniwersytetu z Duszpasterstwem Akademickim, z którym mocno współpracował, ponadto ma ścisłe związki z klerem. W doniesieniach o jego kontaktach padło nazwisko duszpasterza akademickiego, kolegi szkolnego H. Goika jeszcze z okresu licealnego – ks. Franciszka Otremby. SB kontrolowała korespondencję dr. Goika i przeprowadziła z nim dwie rozmowy ostrzegawcze.

Grzenia Jan Stanisław, inwigilowany w okresie: 3 XII 1981 – 1 VIII 1985 (krypt. „Muza” nr 47640 sygn. IPN Ka 048/1685). Oficerem prowadzącym sprawę był por. Zbigniew Podsiadło, który posługiwał się informacjami zdobytymi od tw „Jaś”, tw „Adam”, tw „Kowalski”, tw „Ada”, tw „Zbigniew”, k.s. WB, k.o. GM. Powodem wszczęcia operacyjnego „sprawdzania”, zdaniem SB, było wykorzystywanie organizacji społeczno-politycznych, instytucji, związków i stowarzyszeń do prowadzenia negatywnej działalności politycznej.
Ponadto ustalono, że J. S. Grzenia był członkiem Niezależnego Zrzeszenia Studentów i współorganizatorem strajku w Uniwersytecie Śląskim. W trakcie operacji starano się sprawdzić czy J. S. Grzenia nie usiłuje nakłaniać środowiska studenckiego do podejmowania wrogich inicjatyw politycznych; ustalić i rozpoznać jego kontakty z wykładowcami z TKN i radykalnymi elementami w „Solidarności”. Nadto, usiłowano podjąć działania zmierzające do odcięcia J. S. Grzeni od „elementów antysocjalistycznych oraz zneutralizować jego osobę” i zdobyć procesowe dokumenty wrogiej działalności. W tym celu prowadzono kontrolę jego korespondencji i 27 kwietnia 1984 r. przeprowadzono rozmowę ostrzegawczą.

Hejnowicz Zygmunt, inwigilowany w okresie: 25 II 1977 – 3 IV 1978 w ramach sprawy o krypt. „Molekuła” (sygn. IPN Ka 036/808). Odpowiedzialny za inwigilacje ze strony SB był kpt. Zdzisław Kozłowski, który posługiwał się tajnymi współpracownikami: tw „Romanowski” , tw „Zbyszek”, k.o. PM, tw „Limba”. Celem inwigilacji Z. Hejnowicza było przeprowadzenie szczegółowej analizy jego kontaktów z naukowcami Europy Zachodniej. Oceniono, że nie były to działania wrogie wobec Polski Ludowej i miały wyłącznie naukowy charakter.

Illg Jacek, (sygn. IPN Ka 0169/78, sprawa operacyjnego sprawdzenia kryptonim „List” – nr ewidencyjny 58583, nr archiwalny 42311/II). Sprawa operacyjnego sprawdzania trwała od 14 IV 1985 do 4 V 1987.
SB ustaliła, że Jacek Illg w sierpniu 1981 r. miał przebywać w Anglii, gdzie nawiązał kontakty z czeską i polską emigracją. Miał także aktywnie działać w „Solidarności”. Z informacji uzyskanych z Wydziału II Departamentu III MSW wynikało, iż nieustalona grupa osób opracowała, powieliła i przygotowała do przerzutu na teren CSRS nielegalne czasopismo w języku czeskim pt. „Opinia”. W wymienionej grupie znaleźli się: Anna Bluszcz, Jacek Illg i Józef Zarek.
Mimo wykorzystywania w sprawie osobowych źródeł informacji, jak i środków techniki operacyjnej, nie uzyskano informacji potwierdzających udział „figurantów” w opracowywaniu nielegalnych czasopism. W przypadku Jacka Illga ustalono jedynie, że utrzymuje bliskie kontakty z klerem katolickim. 30 III 1987 r. zatwierdzono wniosek o zakończenie sprawy operacyjnego sprawdzenia kryptonim „List”. Patrz: Bluszcz Anna, Zarek Józef.

Januszewska-Jurkiewicz Joanna, została poddana „operacyjnemu opracowaniu” (krypt. „Historyk”) w okresie 20 I 1986 – 3 XI 1989. Sprawę prowadził ze strony SB K. Szymański przy pomocy tajnych współpracowników: tw. „Szymon”, „Środa”.
Joanna Januszewska-Jurkiewicz była podejrzewana o działalność „na szkodę obecnego systemu” oraz członkostwo w SZSP a później NZS. W 1981 r. wstąpiła do „Solidarności”. Była także aktywnym uczestnikiem Ruchu Niezależnego Harcerstwa oraz ruchu „Małkowskiego”. Uznano, że wykazuje skłonności do przesadnego uczestnictwa w imprezach o charakterze religijnym oraz jest negatywnie ustosunkowana do „obecnej rzeczywistości”. Ze względu na odmowę podpisania dokumentu, iż nie działa na szkodę systemu, pod wpływem SB, nie przyznano jej nagrody Inspektora Wydziału Oświaty i Wychowania, do której została wytypowana przez dyrektora szkoły. Z inspiracji SB przeprowadzono kontrolę szczepu harcerskiego „Sokół”, który prowadziła.

John-Jeleń Maria Kinga, znajdowała się pod presją SB dwa lata: 23 II 1983 – 22 II 1985. Operacyjne sprawdzanie, kryptonim „Delta” (sygn. IPN Ka 048/1878) prowadził ze strony SB Mirosław Ryszka przy pomocy tajnych współpracowników: tw „ZUB”, tw „Jarek”. Maria Kinga John-Jeleń podejrzewana była o przynależność do nielegalnej organizacji, drukowanie ulotek, organizowanie w swoim mieszkaniu spotkań z czołowymi działaczami „Solidarności” UŚ, m.in. S. Bugajskim.
W trakcie inwigilacji SB ustaliło, że pełniła funkcję wiceprezesa koła Wydziału PiPs, była organizatorką akcji protestacyjnej na Uczelni, redaktorką w czasopiśmie „Solidarność Uniwersytecka”; udzielała pomocy internowanym działaczom opozycji m.in. dr B. Puchalskiej.

Kluk Edward, inwigilowany w okresie 9 IX 1970 – 12 I 1978. Rozpracowanie operacyjne (sygn. IPN Ka 036/683, krypt. „Opozycjonista”) prowadzili: W. Fabian, E. Cilecki, Edward Cichopek, A. Feliks, Henryk Sikora, Z. Kozłowski. W inwigilacji SB posługiwała się tajnymi współpracownikami: tw „Romanowski”, tw „Teresa”. Według ustaleń SB, Edward Kluk był negatywnie ustosunkowany do ustroju socjalistycznego oraz organów partyjnych PRL. W ramach represji utrudniano mu wyjazdy zagraniczne. Przebywał w ośrodkach internowania w okresie: 7 I 1982 – koniec czerwca 1982. W konsekwencji presji SB wybitny fizyk został zmuszony do emigracji z Polski.

Kolondra Leszek, inwigilacja zastosowana wobec jego osoby była prowadzona w ramach zabezpieczenia obiektu ochranianego krypt. MAPA (sygn. akt IPN 0046/687) i trwała dwa lata (1984 – 1986). Odpowiedzialny za tę sprawę z ramienia SB był por. Skowronek. Posługiwał się tzw. kontaktem służbowym J.B. Podczas tzw. rozmowy pozyskaniowej, w trakcie której Leszek Kolondra zorientował się, w jakim kierunku zdąża rozmówca, stwierdził:
„Już poprzednio rozmowa z panem dała mi do zrozumienia, że będzie pan żądał ode mnie współpracy i teraz mogę stwierdzić, że w żadnym wypadku się na to nie zgodzę, nawet gdybym musiał zrezygnować z planowanych wyjazdów poza granice kraju i pracy w OPGK” . SB zrezygnowała z prób pozyskania go na TW i sprawę złożono do archiwum.

Kowalczyk Barbara, w stanie wojennym w okresie: 20 V 1982– 9 VII 1982 była pod ścisłą obserwacją SB (sygn. IPN Ka 043/1290). Sprawę operacyjnego opracowania prowadzili funkcjonariusze SB: K. Goraj, J. Umiński, Mirosław Ryszka, B. Piacko, S. Kostyra, Andrzej Polak, Henryk Koziel. Według ustaleń SB Barbara Kowalczyk należała do NSZZ Solidarność przy Uniwersytecie Śląskim. Brała udział w spotkaniach z działaczami antysocjalistycznymi: Jackiem Kuroniem, Adamem Michnikiem, Leszkiem Moczulskim. Uczestniczyła w strajkach i akcjach protestacyjnych. Podpisała petycję dotyczącą uwolnienia internowanego prof. Andrzeja Pawlikowskiego. Negatywnie oceniała wprowadzenie stanu wojennego oraz decyzje podejmowane przez WRON 10. Od 20 V 1982 do 9 VII 1982 Barbara Kowalczyk była internowana. Przebywała w ośrodku odosobnienia dla kobiet w Bytomiu-Miechowicach.

Kucianka (Kucia) Jadwiga, pierwsze informacje o zainteresowaniu się SB działalnością Jadwigi Kucianki pochodzą już z 1968 roku (sygn. IPN Ka 014/374). Brak wiedzy, kto prowadził sprawę operacyjnego opracowania Jadwigi Kucianki ze strony SB. Informacje na jej temat pochodziły od tw „Zenek” i tw „Marek”.
Powodem szczególnego zainteresowania się Jadwigą Kucianką była jej żarliwa religijność i utrzymywanie szerokich kontaktów z hierarchią kościelną. Na zlecenie biskupów miała opracowywać i wygłaszać odczyty o tematyce religijnej. SB kontrolowało jej korespondencję. W informacjach dostarczanych przez tajnych współpracowników znaleźć można bardzo negatywne opinie o jej działalności, która – jak wykazywano – miała źródło w jej głębokiej wierze i zaangażowaniu w życie kościelne. SB dokładnie analizowała jej dorobek naukowy.
Prowadzono inwigilację otoczenia, znajomych, jej spotkań, miejsc odczytów. Sprawdzano czy w czasie wygłaszania przez nią referatów znajdowali się tam księża. Za pomocą przymusu administracyjnego nakazano zmianę nazwiska w dowodzie osobistym z Kucianka na Kucia. Po śmierci J. Kucianki SB dokonało rewizji w jej mieszkaniu.

Łabużek Sylwia, była typowana przez SB na tajnego współpracownika. Pozostawała pod obserwacją w okresie: [10 kwietnia] 1983-1984. Odpowiedzialny za inwigilację ze strony SB był ppor. Mirosław Ryszka. W trakcie rozmowy z Sylwią Łabużek ustalił, że jej zachowanie i wypowiedzi sugerują „obojętny, wręcz nieprzychylny stosunek do organów MO i SB”, w związku z czym uznano za niecelowe dalsze rozpracowywanie.

Marcinów Zdzisław, w okresie: 6 VI 1979 – 18 VII 1980 prowadzona była wobec niego sprawa operacyjnego sprawdzenia „Słuchacz” nr 41979 (sygn. IPN Ka 036/1578). Prowadził ją ppor. Zbigniew Podsiadło, który wykorzystywał w inwigilacji tajnych współpracowników: tw „Iza”, tw „Max”, tw „Gruby”, tw „Ada”, tw „Kowalski”, k.s. GJ, k.o. GM.
Powodem zainteresowania się SB osobą Zdzisława Marcinowa było doniesienie, że głosi wrogie poglądy i prowadzi działalność skierowaną „przeciwko linii politycznej Partii”. W trakcie operacyjnego sprawdzania SB chciało ustalić czy Z. Marcinów faktycznie „działał destrukcyjnie na środowisko studenckie”. Kontrolowano kontakty szczególnie z działaczami antysocjalistycznymi i z osobami związanymi z Duszpasterstwem Akademickim. Podjęto „działania zmierzające do neutralizacji jego osoby”. Przeprowadzono z nim rozmowę ostrzegawczą, w czasie której zaprzeczył, jakoby działał przeciwko interesom PRL. Ustalono, że słucha systematycznie Radia Wolna Europa, usiłował zorganizować wyjazd kilkuosobowej grupy studentów Wydziału Filologicznego, celem uczestniczenia w uroczystościach związanych z pobytem Papieża w Polsce. Był w posiadaniu „Kultury” paryskiej.

Martysz Czesław, od 12 kwietnia 1985 roku był opracowywany jako kandydat na tw. Uważano, że będzie mógł dostarczać informacji o osobach uważanych za członków opozycji: W. Pańko, A. Lityński, W. Popiołek, M. Lubelski, A. Drogoń. Sprawę (sygn. IPN Ka 0046/573) prowadził sierż. W. Wilski, posługując się tw „Kerim”, k.s. ZL, i k.s. KP. Przeprowadzono z nim dwie rozmowy sondażowe, jednakże stwierdzono, że Czesław Martysz nie wyraża zgody na współpracę i wykazuje „brak predyspozycji do pełnienia roli tajnego współpracownika”.

Nawarecki Aleksander, w aktach IPN znajduje się informacja z 13 maja 1988 r., że Aleksander Nawarecki był aktywnym organizatorem wiecu studenckiego 10 maja 1988 r. Na tym wiecu miały być wysunięte negatywne żądania o charakterze politycznym. Autorem notatki był mjr Stefan Paczyński.

Nowak Zbigniew Jerzy, inwigilowany w okresie: 13 III 1973 – 22 XI 1974 (sygn. IPN Ka 014/1437, Kwestionariusz ewidencyjny nr 34719), chociaż doniesienia tajnych współpracowników SB (tw „Zenek”) związane z jego osobą pochodzą już z 1968 roku. Powodem zainteresowania SB była aktywność Zbigniewa Nowaka na polu kościelnym oraz negatywne „nastawienie do obecnej rzeczywistości PRL”. Stosowano kontrolę korespondencji domowej i uczelnianej. Sprawdzano jego prace naukowe (był wtedy dziekanem Wydziału Humanistycznego).

Nurek Stanisław, został wytypowany przez Służbę Bezpieczeństwa jako kandydat na tajnego współpracownika ze względu na kontakty z osobami znanymi z prezentowania wrogich poglądów politycznych oraz z uwagi na kontakty ze środowiskiem KUL. Uznano, że jest szczególnie predysponowany do rozpoznania kontaktów środowiska naukowo-dydaktycznego UŚ z klerem katolickim.
Próby zwerbowania nie powiodły się, mimo że trwały aż dwa lata: 29 IV 1986 – 30 IX 1988. Służba Bezpieczeństwa zrezygnowała z próby zwerbowania dlatego, że S. Nurek nie wyraził zgody na donoszenie na kolegów z Uczelni. Sprawę jego „opracowania na kandydata” na tajnego współpracownika (sygn. IPN Ka 0046/1784) prowadził por. Mirosław Ryszka przy pomocy tajnych współpracowników: tw.: „Markowski”, „Dick”, „Tarnowski”, „Jeremi” oraz k.o. KJ.

Pańko Walerian, już w 1976 roku kierownik sekcji III Wydziału III por. Zdzisław Ostrowicz (sygn. IPN Ka 036/2415) zwrócił uwagę na Waleriana Pańkę. 20 stycznia 1976 otrzymał doniesienie od tw. „Andrzej”, że w rozmowie z Walerianem Pańką znalazła się informacja o zmianach, jakie przewidywano odnośnie statusu pracowników naukowych oraz o konfliktach pomiędzy profesorami a asystentami w ZSRR. Został internowany 13 XII 1981, osadzony w KW MO Katowice, a następnie w obozach internowania w Białołęce, Jaworzu, Szerokiej. Zwolniony z internowania po upływie miesiąca.

Pawlikowski Andrzej, inwigilowany w okresie: 20 VII 1982-22 III 1985 (SOR krypt. „Świętoszek”, IPN Ka 043/103). Prowadzącymi sprawę byli: Włodzimierz Hendlik, R Czechowicz, J. Umiński, którzy wykorzystywali informacje zdobyte od: tw „Stefan”, tw „Marian”, tw „Styczeń”.
SB ustaliło, że A. Pawlikowski był aktywnym działaczem, „Solidarności” na UŚ. Uczestniczył w akcjach strajkowych organizowanych na uczelni; krytykował zasadność wprowadzenia stanu wojennego, podejmował inicjatywy zmierzające do zwolnienia internowanego Marka Zrałka; głosił tezę czynnego oporu wobec władz. Był inspiratorem i aktywnym uczestnikiem nielegalnego zgromadzenia, przed rektoratem Uniwersytetu Śląskiego, które odbyło się 13 V1982. Internowany w Zabrzu-Zaborzu w okresie: 13 V 1982- 31 V 1982. Piróg Mirosław, został poddany inwigilacji w ramach tzw. operacyjnego sprawdzenia krypt. „Aktywny”. „Sprawdzanie” trwało rok, od 14 IX 1988 do 20 IX 1989. Odpowiedzialny za inwigilację ze strony SB był M. Stefański.

Mieczysław Piróg był podejrzewany o prowadzenie nielegalnej działalności propagandowej i politycznej wśród młodzieży akademickiej.

Ratuszna Alicja, inwigilowana w okresie 14 VI 1984 – 15 VI 1985. Sprawę operacyjnego sprawdzenia (sygn. IPN Ka 048/1996, krypt. „Panna”) ze strony SB prowadzili: W. Hendlik, Zygmunt Kłaptocz, J. Umiński, posługując się tajnymi współpracownikami: tw „Stefan”, tw „Marian”.
SB ustaliła, że Alicja Ratuszna była przewodniczącą „Solidarności” w Instytucie Fizyki Uniwersytetu Śląskiego. Udzielała pomocy materialnej rodzinom osób internowanych. Rozdzielała paczki, które otrzymywała z Kurii Biskupiej w Katowicach. Uważana była za osobę religijną, silnie związaną z Kościołem Katolickim.

Sławek Tadeusz, inwigilowany w okresie: 12 V 1984 – 30 III 1987 przez funkcjonariusza SB Czesława Stanosza przy pomocy informacji zdobytych od: tw „Stefan”, tw „Tomasz”, tw „Ola”, tw „Ala”, tw „Styczeń”, tw „Nowacki” (sygn. IPN Ka 42309/II, krypt. „Wieszcz” nr 56229).
Powodem zainteresowania się SB osobą Tadeusza Sławka był jego udział w pracach Seminarium Interdyscyplinarnego Duszpasterstwa Akademickiego w Katowicach, utrzymywanie kontaktów z członkami NSZZ Solidarność i prezentowanie w swej twórczości negatywnego stanowiska politycznego. Dokumentowano wszystkie jego wyjazdy, zwłaszcza zagraniczne, rewidowano bagaże, stosowano inwigilację otoczenia, znajomych i członków rodziny.

Szopa Marek, inwigilowany w okresie: 5 VI 1984 – 2 XII 1986 w ramach sprawy o krypt. „Zespół” (sygn. IPN Ka 048/370). Prowadzącym inwigilację ze strony SB był Jan Wąsiołek, posługujący się tajnym współpracownikiem tw „Stefan”. Powodem zainteresowania było rozpowszechnianie nielegalnych wydawnictw oraz ulotek.
Szymanek Krzysztof, operacyjne sprawdzanie trwało w okresie: 17 XII 1980 – 6 III 1981 pod kryptonimem „Olcha” (sygn. akt IPN Ka 036/1796). Inwigilacje prowadził ze strony SB kpt. E. Cichopek przy pomocy nieustalonych tajnych współpracowników. Przyczyną inwigilacji było przechwycenie prywatnego listu, z którego miało wynikać, że jego autor w liście do K. Szymanka, twierdził, iż jest w posiadaniu silnego środka wybuchowego i środków narkotyzujących. Celem operacji było ustalenia autora listu.

Wieczorek Krzysztof, został poddany opracowaniu operacyjnemu w ramach sprawy krypt. „Duet” (sygn. IPN Ka 0169/547; IPN Ka 0169/448). Był inwigilowany w okresie 27 I 1986 – 15 X 1987. Sprawę prowadził ze strony SB ppor. Z. Ohirko.
W inwigilacji K. Wieczorka posługiwano się tajnymi współpracownikami: tw „Stefan”, tw „0/2”, tw „Piotr”, tw „Andrzej”, tw „Wera”, tw „Atos”, tw „Jacek”. Powodem wszczęcia sprawy była intensywna działalność K. Wieczorka w Duszpasterstwie Akademickim, w tym organizacja tzw. naukowych seminariów interdyscyplinarnych, wzorowanych na Papieskiej Akademii Teologicznej w Krakowie. Chciano wyjaśnić rolę K. Wieczorka oraz jego żony Anny, którą z kolei podejrzewano o klerykalizację młodzieży. Sprawa musiała być na tyle poważna, że K. Wieczorek miał już przygotowane, lecz nie wysłane zwolnienie z pracy.

Zarek Józef, inwigilowany (sygn. IPN, Ka 036/2286) w ramach operacyjnego sprawdzania krypt. „Granica” (nr 47612) w okresie: 26 XI 1981 – 28 IV 1982. Oficerem SB prowadzącym sprawę był ppor. Janusz Będkowski, który posługiwał się informacjami przekazanymi przez tw „Adam” i k.o. CM.
Powodem zainteresowania się SB Józefem Zarkiem była zdobyta przez SB informacja, że J. Zarek kolportuje podczas pobytów na terenie Czechosłowacji nielegalne wydawnictwa w języku czeskim i rosyjskim, opracowane i wydrukowane przez „Solidarność” Region Małopolski. Uprawia także krytykę rządu i PZPR. W trakcie operacyjnego sprawdzania SB usiłowała rozpoznać i sprawdzić charakter kontaktów Józefa Zarka z osobami z opozycji antysocjalistycznej i sposoby łączności z dysydentami czeskimi. SB planowała doprowadzić do tzw. kombinacji operacyjnej, polegającej na przejęciu tych kontaktów i wykorzystaniu ich do własnych celów. Ponadto usiłowano uzyskać materiały kompromitujące J. Zarka, aby tym sposobem zneutralizować „figuranta” (J. Zarka).
Stosowano kontrolę korespondencji.
SB powtórnie interesowało się z Józefem Zarkiem w okresie: 14 IV 1985 – 4 V 1987 (sygn. IPN Ka 0169/78, sprawa operacyjnego sprawdzenia kryptonim „List” – nr ewidencyjny 58583, nr archiwalny 42311/II) po otrzymaniu informacji z Wydziału II Departamentu III MSW, iż Józef Zarek może należeć do grupy osób, która opracowała, powieliła i przygotowała do przerzutu na teren CSRS nielegalne czasopismo w języku czeskim pt. „Opinia”.
W wymienionej grupie znaleźli się Bluszcz, Illg i Zarek. Mimo wykorzystywania w sprawie osobowych źródeł informacji, jak i środków techniki operacyjnej, nie uzyskano potwierdzenia udziału „figurantów” w opracowywaniu nielegalnych czasopism. 30 III 1987 r. zatwierdzono wniosek o zakończenie sprawy operacyjnego sprawdzenia kryptonim „List”. Patrz: Bluszcz Anna, Illg Jacek Zrałek Marek, inwigilowany w okresie: 16 III 1983 – 3 III 1986. Sprawę operacyjnego rozpracowania (IPN Ka 043/964, krypt. „Emigrant”) ze strony SB prowadzili funkcjonariusze: W. Hendlik, K. Goraj, Jerzy Gruba. W inwigilacji SB posługiwała się tajnymi współpracownikami: tw „Stefan”, tw „Styczeń”, tw „Marian”, tw „582”.
SB ustaliła, że Marek Zrałek był jednym z założycieli „Solidarności” na Uniwersytecie Śląskim. Pełnił funkcję przewodniczącego tego związku w Instytucie Fizyki. Uczestniczył w wykładach działaczy antysocjalistycznych: Jacka Kuronia, Adama Michnika, Leszka Moczulskiego. Popierał strajki organizowane na Uczelni. Negatywnie wypowiadał się na temat wprowadzenia stanu wojennego oraz rozwiązania NZS. Pomagał osobom internowanym i ich rodzinom. Rozdawał im paczki, które otrzymywał z Kurii Biskupiej w Katowicach. W okresie od 8 stycznia do 25 czerwca 1982 roku był internowany. Przebywał w Komendzie MO w Katowicach, następnie w ośrodku odosobnienia w Jastrzębiu Szerokiej oraz w Uhercach.
[…]

Polskapresse zwalnia dziennikarzy, ale toleruje TW

Od kilku miesięcy w „Dzienniku Zachodnim”, którego właścicielem jest Grupa Wydawnicza „Polskapresse”, trwa proces zwalniania z pracy dziennikarzy. Zwolnienia były, są i będą w innych gazetach tego koncernu.

Jednocześnie kierownictwo redakcji i koncernu nie podejmują żadnych decyzji w sprawie dziennikarzy, na których ciążą podejrzenia o współpracę z PRL-owskimi służbami bezpieczeństwa.

Takich faktów nie można utrzymywać w tajemnicy. Trudno sobie nawet wyobrazić, aby podobną sytuację w swoich gazetach w Niemczech tolerował Alexander Diekmann, właściciel Verlagsgruppe Passau, której częścią jest Grupa „Polskapresse”. W Polsce obowiązują jednak inne standardy.

W archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Katowicach znajdują się bowiem dokumenty o tym, że jako Tajni Współpracownicy zostali zarejestrowani: red. Stanisław Bubin (TW Karol) oraz red. dr Marek Chyliński (TW Aleksander).

Pierwszy z nich do jeszcze do niedawna był zastępcą Elżbiety Kazibut-Twórz, redaktor naczelnej „Dziennika Zachodniego”, a obecnie jest szefem publicystyki w tej redakcji.

Redaktor M. Chyliński oprócz wielu obszarów swojej działalności (pracownik naukowy Uniwersytetu Opolskiego i prywatnej uczelni) jest Prezesem Zarządu „Instytutu Dziennikarstwa Polskapresse”, fundacji która szkoli adeptów naszego zawodu.

Ironicznie w takiej sytuacji brzmi jej dewiza:

„Nie ma umiejętności, które nie są potrzebne dziennikarzowi”

O tym, że na eksponowanych stanowiskach w redakcji „Dziennika Zachodniego” nadal pracują takie osoby, Elżbieta Kazibut-Twórz, redaktor naczelna gazety oraz kierownictwo spółki „Polskapresse” wiedzą od pół roku.

O fakcie zarejestrowania Bubina i Chylińskiego jako Tajnych Współpracowników SB wie także redaktor naczelny „Polski” – Paweł Fąfara. I co? I nic.

Urzędnicy „Polskapresse” najwyraźniej zapomnieli o tym liście wysłanym do pracowników sprzed ponad dwóch lat, w którym m.in. czytamy:

„Jednocześnie chcemy jeszcze raz podkreślić, że w Polskapresse nie ma miejsca dla osób, które kiedykolwiek współpracowały ze służbami PRL-owskich organów przemocy, ani też tych, które podjęły współpracę ze służbami specjalnymi już po 1989 roku. Wierzymy, że nie ma dziś w naszym wydawnictwie takich osób. Próba zatuszowania współpracy z PRL-owskimi służbami czy zachowanie dziś podwójnej lojalności byłaby traktowana jako poważne naruszenie zaufania pracodawcy”.

Dziennikarz wykonuje zawód zaufania publicznego. Problem polega na tym, że red. Bubin i red. Chyliński nie ujawnili kontaktów ze Służbą Bezpieczeństwa z własnej inicjatywy.

Chyliński w mailu do mnie zaprzeczył, że współpracował z SB. Przyznał się do współpracy jednak swemu bliskiemu znajomemu.

Z kolei Bubin na mego maila nie odpowiedział. Z dokumentów wynika, że w jego przypadku współpraca z SB rozpoczęła się w styczniu 1980 roku i trwała przez następne dziesięć lat!

Jak wynika z pobieżnej kwerendy w archiwum znaleziono jedynie karty rejestracyjne TW. Na każdej z nich znajduje sie pseudonim, a szczególnie numer rejestracji, dlatego bez problemu można odnaleźć donosy tegoż agenta w innych dokumentach.

Zachowując milczenie na ten temat, taka osoba i jej pracodawcy w praktyce nadal przestrzegają umowy zawartej niegdyś z SB o poufności tych kontaktów, co wpływa negatywnie na z trudem zdobywaną wiarygodność naszego zawodu. O wiarygodności tytułu nie wspomnę.

Prof. profesor Jan Iwanek, dyrektor Instytutu Nauk Politycznych i Dziennikarstwa Uniwersytetu Śląskiego oskarża swego byłego podwładnego dr Marka Migalskiego o zniesławienie.

Czymże to poczuł się dotknięty prof. Iwanek? Żywą, czystą prawdą. Tym, że Migalski mówił, iż Iwanek był tajnym współpracownikiem SB ps. Piotr i nie ma moralnych oraz naukowych powodów do kierowania Instytutem.

Migalski miał też twierdzić, że pozytywną opinię ze swojego studenckiego stażu w Panamie w latach 70. Iwanek zawdzięczał współpracy z SB, a w 2007 r. zainicjował na Wydziale Nauk Społecznych akcję bojkotu składania oświadczeń lustracyjnych.

Pełnomocnikiem Iwanka w procesie będzie adwokat, oskarżony o udział w gigantycznej aferze paliwowej. To tak na marginesie.

Nawet za bardzo nie chce mi się tego komentować. O Iwanku pisałem kilka razy. Oto fragment mego artykułu sprzed ponad 2 lat w „Dzienniku”, poszerzony o dodatkowe informacje z dokumentów. Całość jest dostępna także na tym blogu o agenturze na Uniwersytecie Śląskim:

Jan Iwanek został zarejestrowany jako Tajny Współpracownik Służby Bezpieczeństwa ps. Piotr 20 listopada 1972 roku (nr ewid. 23189).
Iwanek był wtedy studentem III roku Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach oraz należał do Związku Młodzieży Socjalistycznej (ZMS).

Według oficera SB o werbunku zdecydowały następujące walory Iwanka: „Inteligentny, skromny, prezencja dobra, łatwość w nawiązywaniu kontaktów. Jest bystrym, spostrzegawczym, pomysłowym – umie zachować się w zaistniałej sytuacji. […]W wyniku przeprowadzonej rozmowy, stwierdzono, że kandydat jest pozytywnie ustosunkowany do dokonujących się przemian społeczno-politycznych w kraju. Opanowany i obiektywny w ocenie poruszanych problemów. Na zadawane pytania udziela odpowiedzi chętnie i szczegółowo. Poziom intelektualny – dobry”.

Jako „cel pozyskania Tajnego Współpracownika” podawano, że: „Grupa IV Wydziału III kontroluje operacyjnie m.in. katowickie środowiska studenckie. W tym celu zachodzi potrzeba zapewnienia należytego dopływu informacji o działalności aktywu studenckiego, jego kontaktach i zamierzeniach”.

Operacyjne możliwości kandydata na TW oceniano bardzo wysoko:
„Jest członkiem studenckiego koła Nauk Politycznych. Aktualnie pełni funkcję przewodniczącego komisji propagandy i informacji Uczelnianego Komitetu Współpracy Organizacji Młodzieżowych na UŚ. Ma wpływ na ludzi w swoim środowisku dzięki osobistemu zaangażowaniu. Bardzo dobry student III roku wydziału prawa”.

Iwanka chciano pozyskać do współpracy na zasadzie dobrowolności. Oficer SB zadzwonił do niego i zaproponował spotkanie 20 listopada 1972 roku w Hotelu „Śląskim” w Katowicach (lokal kontaktowy „Kolejarz”).
„Po uprzednim rozpytaniu kandydata o poszczególnych działaczach studenckich, ich postawach, wypowiedziach oraz zamiarach – zostanie wysunięta propozycja współpracy z organami SB i podpisanie zobowiązania”– planowano.
I tak też się stało.

Werbunek Iwanka, który przyjął pseudonim „Piotr”, odbył się według założonego planu. 20 listopada 1972 roku w pokoju Hotelu Śląskiego w Katowicach Iwanek wyraził zgodę na współpracę. Dobrowolnie.

„Podał przy tym, że stawiane przed nim zadania będzie wykonywać należycie i sumiennie. Na spotkaniu przekazał informacje: o porannym spotkaniu dotyczącym kampanii przedwyborczej w organizacjach młodzieżowych na UŚ, o zadaniach uczelnianego komitetu propagandy i szkolenia”– relacjonuje oficer SB dokonujący werbunku agenta.

Zgodnie z regułami pracy SB w tym dniu zostało podpisane przez Jana Iwanka zobowiązanie do współpracy (mikrofilmy teczki pracy i personalnej agenta zachowały się w archiwum IPN).

W czasie pierwszego spotkania omówiono sposób kontaktu „Piotra” z oficerem prowadzącym: „Kontaktować się z SB TW >>Piotr